Zagrożenia ze strony BSE każą zwrócić większą uwagę na jakość sprzedawanych pasz. Problemem są koncentraty wysokobiałkowe. W związku z ograniczeniem stosowania mączek mięsno-kostnych z importu, większego znaczenia nabierają śruty sojowe.

Soja jest cenną paszą treściwą, gdyż zawiera 37-43% białka i 18-21% tłuszczu. Przez wiele lat panowało przekonanie, że w Polsce północno-wschodniej nie można osiągnąć powodzenia w uprawie soi. Jednak w ostatnich latach hodowcom udało się uzyskać odmiany o mniejszej wrażliwości na temperaturę i długość dnia, co dało szansę uprawy soi w mniej sprzyjających warunkach klimatycznych. Do takich odmian należą Aldana i Mazowia.

Doświadczenie polowe, w którym oceniano plonowanie ww. odmian w zależności od terminu siewu, założono na polu doświadczalnym PODR w Szepietowie, w 2001 roku i kontynuowano w latach 2002 i 2003 (w ramach tematu badawczego WZ 02 i 03). Autorem doświadczenia była prof. dr hab. Maria Jędruszczak z Politechniki Białostockiej a wykonawcą Dział Doświadczalnictwa Terenowego PODR w Szepietowie. Obie odmiany soi każdego roku wysiewano w trzech terminach (w odstępach dziesięciodniowych): 20 IV, 30 IV i 10 V. Doświadczenie założono na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego, na 24 poletkach o powierzchni 30 m² każde. W pierwszym roku soję uprawiano po rzepaku a w następnych po zbożach. Nawożenie mineralne zastosowane przed siewem było jednolite i wynosiło w kg/ha (czystego składnika): 40 azotu, 80 fosforu, 100 potasu. Soję wysiano na głębokość 4-5 cm w rozstawie rzędów 20 cm. Gęstość siewu wynosiła 100 nasion na 1 m², co odpowiadało w masie: dla odmiany Aldana około 230 kg a dla odmiany Mazowia około 180 kg. Przed siewem nasiona zostały zaprawione fungicydem Vitavax oraz bakteriami brodawkowymi. Tuż po siewie przeciwko chwastom zastosowano herbicydy Afalon dyspersyjny w dawce 1 l/ha + 0,3 kg Senkoru. Chwasty jednoliścienne zwalczano Fusilade w dawce 2,0 l/ha w fazie co najmniej 3 liści właściwych soi. Zastosowane herbicydy pozwoliły utrzymać zasiewy soi w stanie wolnym od chwastów.

Wschody soi następowały (w zależności od roku) po 8-10 dniach a w 65 do 80 dni od siewu soja zakwitała. Dojrzałość soja osiągała po 120-130 dniach. Obsada roślin przed zbiorem wynosiła od 50 do 60 sztuk na 1 m2. W roku 2001 jedna roślina wytwarzała średnio 20 strąków, w 2002 około 15, a 2003 jeszcze mniej. Strąki były nisko osadzone. Ilość strąków na roślinie zależała od przebiegu pogody w czasie kwitnienia i ich zawiązywania. Rok 2003 był wyjątkowo niekorzystny ze względu na suszę w czerwcu. Wysokość roślin zależała od ilości opadów i wysokości temperatur w okresie wegetacji. W roku 2001 soja wyrosła na wysokość około 80 cm (średnio), w 2002 – 57 cm, a w 2003 poniżej 50 cm. We wszystkich latach w fazę dojrzałości soja wchodziła w III dekadzie sierpnia, co objawiało się opadaniem liści.

Zbiór wykonano kombajnem zbożowym Z-20. W latach 2002 i 2003, w końcu sierpnia a w roku 2001, ze względu na obfite opady deszczu (we wrześniu) dopiero w październiku. Wilgotność nasion w tym roku była duża i wynosiła powyżej 30% w związku z tym trzeba było je dosuszać. Natomiast w latach 2002-2003 wilgotność nasion nie przekraczała 15%.

Najwyższe plony nasion soi zebrano w roku 2002 (tab.), kiedy to warunki klimatyczne w okresie wegetacji były najbardziej sprzyjające. W maju i czerwcu opady były tylko nieznacznie niższe od normy wieloletniej a temperatury wyższe od średnich z wielolecia. Natomiast w roku 2001 i 2003 suma opadów w maju a szczególnie w czerwcu była znacznie niższa od średnich wieloletnich, dlatego też plony soi były niższe. We wszystkich latach soja najlepiej plonowała przy siewie w II terminie – 30 kwietnia. Siew w końcu II dekady kwietnia okazał się zbyt wczesny ze względu na niskie temperatury. Jedynie w roku 2003 soja wysiana w I terminie plonowała podobnie jak w II, ze względu na wysokie temperatury w kwietniu i brak opadów w maju. Siew soi w końcu I dekady maja był najmniej korzystny ze względu na słabsze wschody (sucho).

We wszystkich terminach i latach odmiana Mazowia plonowała wyraźnie lepiej od Aldany.

Podsumowanie

Prowadzone przez okres 3 lat doświadczenia polowe wykazały, że w warunkach glebowo-klimatycznych południowej i środkowej części Podlasia można uzyskać zadowalające plony nasion soi – średnio 2,25 t z ha. Najwłaściwszym terminem siewu jest koniec III dekady kwietnia. Z dwóch badanych odmian zdecydowanie lepiej plonuje w naszych warunkach Mazowia.
Według miesięcznika Top Agrar Polska (nr 12/2001) w Polsce rolnicy uzyskują podobne plony soi – ponad 2 t z ha. W warunkach południowo-zachodniej Polski można uzyskać nawet 3 t nasion. W USA średni plon soi wynosi 3,5 t z ha.

Jest więc możliwa uprawa soi na Podlasiu pod warunkiem, że będzie zapewniony na nią zbyt. Spożytkowanie nasion soi we własnym gospodarstwie (ześrutowanie ze zbożem w stosunku 1:5) jest nieopłacalne ze względu na to, że soja bez wcześniejszego przerobu w zakładach tłuszczowych (chodzi o ekstrakcję tłuszczu i substancji antyżywieniowych) traci połowę ze swej wartości.

dr inż. Tadeusz Dworakowski