Rośliny strączkowe są cenione głównie ze względu na wysoką zawartość białka i korzystny wpływ na żyzność gleby. Dostarczają wysokobiałkowej paszy w formie nasion, jak i masy zielonej oraz zwiększają żyzność gleb wzbogacając je w masę organiczną. Mimo tych zalet powierzchnia uprawy wszystkich strączkowych w Polsce jest niska i stanowi 1,5% w strukturze zasiewów.
Nieco większe znaczenie odgrywają rośliny strączkowe w gospodarstwach ekologicznych. Rośliny te są jednym z lepszych przedplonów pod inne rośliny uprawne, ponieważ w znacznym stopniu poprawiają właściwości fizyczne i żyzność gleby, wzbogacają w azot. Rośliny strączkowe takie jak łubin, bobik, soja, groch czy wyka pozostawiają w glebie masę organiczną w postaci resztek pożniwnych, dzięki czemu zwiększają pojemność kompleksów sorpcyjnych w glebie. Dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu mają zdolność pobierania wody i składników pokarmowych z głębszych warstw gleby. Rośliny strączkowe wykazują również działanie fitosanitarne i fitomelioracyjne. Odgrywają bardzo dużą rolę w ograniczeniu chorób i szkodników roślin zbożowych. Są dobrymi przedplonami dla roślin zbożowych i przemysłowych. Zwykle przedzielają rośliny kłosowe, hamując pogorszenie struktury gleby, a często zwiększają jej żyzność.
O wysokości uzyskiwanych plonów roślin strączkowych w dużej mierze decydują warunki środowiskowe, czynniki agrotechniczne oraz właściwości odmian. Poszczególne odmiany różnią się typem użytkowym, grupą wczesności, wrażliwością na porażenie chorobami, podatnością na wyleganie. Ważny jest też dobór odpowiedniej gleby oraz odmiany.
Soja. Spośród wszystkich roślin strączkowych soja ma jedno z największych wymagań glebowych i cieplnych. Jest rośliną ciepłolubną i najlepiej udaje się na glebach żyznych kompleksów pszennych o odczynie zbliżonym do obojętnego w 3 roku po oborniku. W warunkach klimatycznych Polski powinna być uprawiana głównie w części południowo-wschodniej i południowo-zachodniej. Wymaga bardzo starannej uprawy gleby. Wiosną zaleca się wykonanie włókowania lub bronowania, natomiast przed siewem glebę należy wzruszyć na głębokość 5-6 cm. Nasiona wysiewa się na przełomie kwietnia i maja, gdy gleba ogrzana jest do 8oC w ilości 150-200 kg/ha na głębokość 3-4 cm, stosując rozstawę taką jak przy zbożach. Jeżeli planujemy międzyrzędową pielęgnację mechaniczną rozstawę możemy zwiększyć do 40 cm. Po siewie bronujemy pole broną lekką. Zaleca się stosowanie nawożenia fosforowo-potasowego w ilości od 50-80 kg P2O5 i od 100-120 kg K2O/ha nawozami dopuszczonymi do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. Aby zapobiec chorobom należy stosować zdrowy materiał siewny, dobierać odmiany odporne i stosować środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. Zbiór soi przypada głównie na początek września. Może to być zbiór kombajnowy lub dwuetapowy za pomocą kosiarki.
Bobik. Bobik ma bardzo duże wymagania wodne jak i glebowe. Brak wody może szczególnie w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków odbić się znacznym spadkiem plonu. Pod uprawę bobiku należy przeznaczyć gleby zwięzłe, zasobne w składniki pokarmowe, kompleksów pszennych oraz żytniego bardzo dobrego o odczynie zbliżonym do obojętnego lub zasadowym. Najlepszym przedplonem są zboża w 3-4 roku po oborniku, nie zaleca się uprawiać go po sobie lub innych roślinach motylkowych. Po zbiorze przedplonu wykonuje się zespół uprawek pożniwnych oraz orkę przedzimową. Wiosną zabiegi agrotechniczne zaczynamy od włókowania lub bronowania, można również wysiać nawozy mineralne dopuszczone do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. Siew bobiku zaleca się wykonać w szersze rzędy, głęboko przykrywając lub obsypując co umożliwi mechaniczne zwalczanie chwastów. Zaleca się zaprawianie nasion bezpośrednio przed siewem nitraginą. Aby zapobiec chorobom i szkodnikom występującym w bobiku należy dobierać odmiany odporne, a jednocześnie stosować staranną agrotechnikę i ewentualnie środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. Po około 120-140 dniach bobik osiąga dojrzałość żniwną, zaś formy samokończące o 7-10 dni krócej. Zbiór bobiku wykonujemy kombajnem.
Groch pastewny. Peluszka jest rośliną pastewną strączkową najbardziej powszechnie uprawianą w Polsce. Może być uprawiana zarówno w czystym siewie, jak i siewie mieszanym, Ma niższe wymagania wilgotnościowe niż bobik, wymaga gleb o wysokiej kulturze o pH od 6,5 do 7. Uprawiany może być na glebach należących do kompleksów żytnich, na to samo pole może powracać po 4-5 latach. Uprawa roli powinna zapewnić stanowisko wolne od chwastów. Po zbiorze przedplonu wykonuje się uprawki pożniwne, następnie orkę zimową. Wiosną uprawę rozpoczynamy jak najwcześniej, aby zapobiec stratom wody. Pod groch pastewny można stosować nawożenie fosforowo-potasowe ustalone na podstawie zasobności gleby nawozami dopuszczonymi do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Wysokość nawożenia kształtuje się średnio od 25-35 P2O5 i 75-90 K2O na 1 ha. Siew grochu pastewnego wykonać należy w okresie siewu owsa i pszenicy jarej. Na glebach, gdzie od wielu lat nie uprawiano strączkowych należy zaprawiać materiał siewny szczepionką bakterii brodawkowych – nitraginą. Groch siewny wysiewamy w ilości pozwalającej uzyskać 100-110 szt./m2 na głębokość 6-8 cm. Podstawowym zabiegiem zwalczającym chwasty w grochu pastewnym jest bronowanie. Można zastosować również środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. Nasion zbiera się kombajnem.
Łubin. Łubin jest rośliną najgłębiej korzeniącą się spośród uprawnych motylkowych jednorocznych. Wytwarza silny korzeń palowy z niewielkimi rozgałęzieniami, na których narastają brodawki korzeniowe. W gospodarstwach ekologicznych najpopularniejszymi są łubin żółty i wąskolistny, które z powodzeniem nadają się na gleby słabsze. Łubin żółty ma najmniejsze wymagania glebowe i dlatego może być uprawiany na glebach piaszczystych słabych, a nawet suchych V, VI klasy o niskim pH. Łubin wąskolistny zalecany jest do uprawy na glebach lekkich, ale bardziej zasobnych i lekko kwaśnych. Norma wysiewu łubinu wąskolistnego 180 kg na 1 ha. Przy siewie łubinu na nasiona należy uzyskać obsadę 100 roślin na 1 ha, zaś przy siewie na zieloną masę co najmniej 125 roślin. Łubin wąskolistny najlepiej uprawiać w 3-5 roku po nawożeniu obornikiem. Uprawa roli jesienią jest taka sama jak pod wszystkie rośliny jare, wiosną uprawiamy w ten sposób, aby gleby nie przesuszyć. Nawożenie tylko nawozami dopuszczonymi do stosowania w gospodarstwach ekologicznych w ilości 60-80 P2O5 i 120-160 K2O, rozstawa rzędów powinna wynosić 25 cm. Łubin siany wcześnie szybciej osiąga dojrzałość żniwną i daje lepszy plon. Przed wschodami roślin zaleca się bronowanie, zaś po wschodach gdy rośliny są większe opiełacz. Dla łubinu żółtego najlepszym przedplonem są zboża. Nie należy uprawiać go po sobie, innych roślinach strączkowych czy okopowych. Jesienią po zbiorze przedplonu należy wykonać podorywkę a następnie bronowanie i orkę zimową. Wiosną należy zastosować włókowanie, a gdy gleba jest zleżała również kultywator z wałem strunowym. Nawożenie tylko nawozami dopuszczonymi do obrotu w gospodarstwach ekologicznych w ilości 60-80 P2O5 i 120-160 K2O biorąc pod uwagę zasobność gleby w te składniki. Zaleca się również jak w przypadku łubinu wąskolistnego siew wczesny (koniec marca początek kwietnia), aby stworzyć dobre warunki do kiełkowania i wschodów. Głębokość siewu jak przy łubinie wąskolistnym 3 cm, rozstawa rzędów 20-30 cm, obsada na 1 m2 90-100 roślin, zaś dla roślin samokończących 100-120. Łubin żółty jest mało odporny na antraknozę (przy ciepłej pogodzie i obfitych deszczach utrzymujących się przez kilka dni choroba ta może zniszczyć całą plantację), z kolei na łubinie wąskolistnym ta choroba z reguły pojawia na plantacjach, tylko przy bardzo wysokiej wilgotności i temperaturze, może wystąpić infekcja. Szkody są nieporównywalnie mniejsze niż przy łubinie żółtym.
Seradela. Jest zasadniczo rośliną jarą jednoroczną, produkowaną wyłącznie na zieloną masę, uprawianą głównie jako wsiewka poplonowa. Na nasiona powinna być uprawiana tylko w takiej ilości, aby zapewnić materiał siewny. Na suszę reaguje znaczną obniżką plonów nasion i zielonej masy. Uprawa roli jest taka sama jak dla łubinu żółtego. Powinno się ją siać płytko, na głębokość około 3 cm. Zabiegi pielęgnacyjne ogranicza się do bronowania plantacji przed wschodami i po wschodach. Norma wysiewu 50-60 kg na 1 ha ma zapewnić obsadę na nasiona około 300 roślin, zaś przy uprawie na zielonkę około 400 roślin. Duże znaczenie ma wsiewka seradeli w żyto ozime. Zaleca się wysiewać ją rzutowo w żyto w ilości 60 kg na 1 ha. Może być również uprawiana jako poplon ścierniskowy. Przygotowanie gleby do siewu poplonu powinno trwać jak najkrócej. Wykonuje się orkę na głębokość 12-15 cm z jednoczesnym bronowaniem lub płytko miesza się ścierń za pomocą glebogryzarki. Najlepiej doprawić można glebę za pomocą wału doprawiającego. Seradelę można siać w mieszankach z innymi roślinami np.:
. seradela (15 kg) + łubin wąskolistny (120 kg) + peluszka (40 kg),
. seradela (35 kg) + gorczyca biała (10 kg),
. seradela (40 kg) + facelia (5 kg),
. seradela (40 kg) + peluszka (80 kg) + wyka jara (60 kg) + słonecznik (10 kg).
Wyka. Najbardziej rozpowszechnione w uprawie są dwa gatunki wyki: wyka jara czyli siewna oraz wyka ozima czyli kosmata. Wyka jara jest rośliną wymagającą gleb zwięzłych, dobrze utrzymujących wilgoć i zasobnych w składniki pokarmowe. Na słabszych glebach IV klasy w lata suche słabo wiąże strąki, niekiedy zasycha. Uprawa roli jesienią i na wiosnę jest identyczna jak pod zboża jare, okres wegetacji wynosi 125-145 dni. Uprawiana jest przede wszystkim na zielonkę w siewie czystym lub w mieszance z innymi roślinami przeznaczonymi na paszę np. owsem wysiewając owsa 150 kg na 1 ha oraz 30 kg wyki. Przy uprawie bez rośliny podpórkowej nasiona należy wysiewać w takiej ilości, by na 1 m2 rosło około 200 roślin tj. 60-80 kg na 1 ha. Rozstawa rzędów powinna wynosić 20-25 cm, głębokość siewu około 2-4 cm. Zabiegi pielęgnacyjne wyki w czystym siewie polegają na bronowaniu plantacji przed wschodami i po wschodach, gdy rośliny osiągną około 5 cm i są już dobrze ukorzenione. Wyka ozima jest jedyną rośliną strączkową zimującą, dającą wczesną wiosną wysokobiałkową paszę zieloną. Ma niewielkie wymagania co do gleby, posiada system korzeniowy dobrze rozwinięty, sięgający do głębszych warstw gleby, dzięki czemu wykorzystuje na wiosnę zapasy wilgoci zimowej. Podobnie jak wyka jara ma łodygę wiotką, posiadającą liczne rozgałęzienia. Pod wykę przeznacza się gleby nadające się pod uprawę żyta. Uprawa roli jesienią to talerzowanie następnie orka siewna połączona z wałowaniem lub bronowaniem. Przy uprawie wyki z żytem na zieloną masę wysiewa się 8-12 kg wyki i 150 kg żyta.
Jadwiga Łapińska