Profesor Kazimierz Rogoyski naukowiec i rolnik-praktyk

Siedemdziesiąta rocznica powołania do życia Zakładu Doświadczalnego Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Szepietowie, który dał początek istnieniu Podlaskiemu Ośrodkowi Doradztwa Rolniczego, skłania do przypomnienia wybitnej postaci profesora Kazimierza Rogoyskiego i roli, jaką odegrał w kształtowaniu nowoczesnego rolnictwa polskiego. Zadanie to z przyjemnością wypełnia PODR pamiętając, że to właśnie działalność profesora Kazimierza Rogoyskiego w Szepietowie zadecydowała o utworzeniu w 1948 roku rolniczej instytucji doświadczalno-doradczej, która niezależnie od aktualnej nazwy nieprzerwanie służyła i służy wielu pokoleniom rolników.

Szepietowo, na długo przed utworzeniem w 1948 roku PINGW, stanowiło centrum kultury rolnej regionu. Tutaj bowiem w majątku Szepietowo-Podleśne mieszkał i gospodarował Kazimierz Rogoyski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Ten wybitny chemik rolny i agronom był kierownikiem Stacji Doświadczalnej w Chojnowie, od 1902 r. kierował Katedrą Uprawy Roli i Roślin na UJ. W 1924 roku objął Katedrę Uprawy Roli i Roślin na wydziale matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu w Wilnie, gdzie zakładał Studium Rolnicze. W swej pracy naukowo-doświadczalnej, zwieńczonej wyhodowaniem nowych odmian pszenicy, skupiał się głównie nad badaniem fizjologii, uprawy i hodowli roślin.

Nie ograniczał się tylko do działalności naukowej, zresztą trudne czasy początków XX w. na to nie pozwalały. W latach 1914-1917 badał stan zniszczeń wojennych na ziemiach polskich, przyczyniając się do obsiewu opuszczonych ziem i inicjował przedsięwzięcia gospodarcze, m.in. uruchamiając stare cukrownie. Poruszając się wraz z Wojskiem Polskim na wschód, wygłaszał liczne wykłady i analizował skalę zniszczeń dokonanych przez wroga, które to materiały stały się podstawą do wysunięcia roszczeń odszkodowawczych strony polskiej od Niemiec na Kongresie Wersalskim w 1919 r.

W czasie działań wojennych jako pierwszy dotarł do opuszczonych przez Rosjan Puław, gdzie podjął natychmiastowe starania o sprowadzenie tam profesorów krakowskich, przez co przyczynił się do rozpoczęcia działania Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego. Udało się mu łączyć działalność naukową i społeczną z pracą publicystyczną. Od 1900 roku stale współpracował z „Gazetą Rolniczą”, której łamy stały się jego kolejną katedrą. W wolnej Polsce był prezesem Wydziału Rolniczo-Melioracyjnego Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Warszawie, przewodniczył Komisji Uprawy Łąk i Pastwisk Rady Wydziału Melioracyjnego CTR.

W roku 1920 prof. Kazimierz Rogoyski poślubił Halinę Marię Kierznowską i osiadł na majątku Szepietowo Podleśne. Od 1936 r. gospodarował również w  majątku Szepietowo-Wawrzyńce, gdzie obecnie znajduje się siedziba PODR. To właśnie na dobrach szepietowskich wdrażał najnowsze osiągnięcia agronaukowe. Był inicjatorem licznych spółek wodnych, propagując pożytki płynące z melioracji pól. Jednocześnie w swym majątku corocznie organizował pokazy i wystawy rolnicze, na które licznie przybywali nie tylko rolnicy z okolicznych miejscowości, ale i mieszkańcy odległych zakątków Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny, chcący podziwiać efekty pracy Profesora i podpatrzyć stosowane przez niego metody. Pola szepietowskie podziwiali wówczas także inni naukowcy, wyżsi urzędnicy wojewódzcy i powiatowi, ciekawi wyników doświadczeń polowych. Podczas takich imprez prezentował działanie maszyn rolniczych w polu, pokazywał sposoby drenowania, zachęcając do zakładania spółek wodnych i spółdzielni rolniczych. Organizował także pokazy hodowlane bydła polskiego czerwonego, z którego Szepietowo było przed wojną powszechnie znane. Mimo licznych zajęć gospodarskich w prowadzonym przez siebie majątku, Profesor prowadził rozległą działalność społeczno-gospodarczą, aktywizując społeczność lokalną. Wizje Profesora miały jednak znaczenie ponadlokalne. Wystąpił ze śmiałym projektem budowy kolejki wąskotorowej Siemiatycze – Ciechanowiec – Szepietowo – Zambrów – Łomża, do której w czasie referatu wygłaszanego na Zamku Królewskim w Warszawie w 1929 roku namawia pierwsze głowy Rzeczypospolitej, w tym prezydenta Ignacego Mościckiego. Prężnie działający komitet organizacyjny pod przewodnictwem Profesora musiał jednak odstąpić od zamierzonego planu, ponieważ kryzys gospodarczy lat 30 uniemożliwił wprowadzenie tej, jakże śmiałej, idei w życie. Jednak Profesor nie zrażony niepowodzeniem, które traktował jako przejściowe, wyszedł z kolejną inicjatywą budowy cukrowni w Szepietowie, która miała działać w formie spółdzielni rolniczej i opierać się na najnowocześniejszym, fińskim sposobie produkcji. Wizji powołania cukrowni poświęcił Profesor szereg lat, podczas których nie szczędząc swych prywatnych środków, zabiegał na wszelkie sposoby o jej urzeczywistnienie. Wojna 1939 r. przekreśliła te plany.

Prof. Kazimierz Rogoyski zapisał się w pamięci potomnych nie tylko z racji swojej nieprzeciętnej działalności naukowej i społecznej. Jego życie jest także przykładem heroicznej postawy. Odmówiwszy podjęcia wykładów w Moskwie w 1940 r., został aresztowany przez sowieckie organy bezpieczeństwa i kilka lat spędził w więziennej celi, w której stłoczono ponad 60 osób, dalej wykładał rolnictwo swoim współwięźniom. 8 maja 1940 r. wywieziono go z więzienia białostockiego do Mińska, dwa dni później 10 maja 1940 r. został rozstrzelany w Kuropatach. Dokładne miejsce jego wiecznego spoczynku pozostaje nieznane.

Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie jest naturalnym spadkobiercą jego idei pracy pozytywistycznej dla rolnictwa polskiego i za honor poczytuje sobie, iż może kontynuować wielkie dzieło Profesora Kazimierza Rogoyskiego. Upamiętniając dokonania Profesora Rogoyskiego, Jego imieniem nazwano Ośrodek Szkoleniowy PODR Szepietowo.

Każdym dniem swego życia Profesor dawał wyraz miłości do Rzeczypospolitej, miłości do polskiej ziemi. W setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości szczególnie pamiętamy o tej nieprzeciętnej postaci, której tak wiele zawdzięcza polskie rolnictwo.

 

Źródło: 70 lat w służbie wsi i rolnictwu. Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie 1948-2018, praca zbiorowa pod red. A. Fatyga, PODR Szepietowo, 2018

Skip to content