Rola w organizmie
Cholesterol to związek tłuszczowy, niezbędny do życia. Występuje we wszystkich komórkach organizmu. Spełnia, więc odpowiednie zadania w naszym ciele:
• uczestniczy w budowie błony komórkowej,
• wchodzi w skład tkanki nerwowej i mózgowej,
• bierze udział w tworzeniu hormonów
• wpływa na tworzenie się kwasów żółciowych (ma wpływ na trawienie pokarmów),
• decyduje o powstawaniu witaminy D w organizmie,
• ma wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego.

Jego nadmiar powoduje w organizmie niekorzystne zmiany: tworzenie się blaszek miażdżycowych, w konsekwencji zwężenie naczyń krwionośnych i niedotlenienie serca, powstawanie kamieni żółciowych.

Podobnie ma się rzecz ze zbyt niskim poziomem cholesterolu, który może doprowadzić do zaburzeń metabolicznych, napadów agresji, zwiększać podatność na infekcje.

Sam cholesterol jest produkowany w organizmie głównie w wątrobie, w jelicie cienkim i w skórze oraz dostarczany wraz z pożywieniem. Jego nadmiar usuwany jest wraz z żółcią po przemianie do kwasów żółciowych.

Cholesterol jako substancja tłuszczowa jest nierozpuszczalny we krwi, więc dociera do wszystkich komórek organizmu za pomocą nośników — tzw. lipoprotein.

Istnieją różne rodzaje lipoprotein (wbrew potocznym opiniom nie są to rodzaje cholesterolu, lecz nośniki odpowiedzialne za jego transport w organizmie):
• prebeta – lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL) produkowane są głównie przez komórki wątroby. U człowieka ulegają przekształceniu w LDL.
• beta – lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL) zwane są powszechnie „złym cholesterolem”, gdyż transportują cholesterol do organów i komórek, w których jest on poddawany dalszym przemianom. Największa część cholesterolu we krwi jest połączona z LDL. Gdy w organizmie jest nadmiar cholesterolu, LDL nie jest w dostatecznym stopniu przejmowany przez komórki, lecz cyrkuluje we krwi. Ten nadmiar jest wtedy odkładany w ścianach tętnic, prowadząc w ten sposób do rozwoju miażdżycy.
• Alfa-lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL) syntetyzowane i wydzielane przez wątrobę i jelita — usuwają cholesterol ze ścian naczyń przenosząc nadmiar cholesterolu z komórek do wątroby. W wątrobie są poddawane przemianom, po których cholesterol może być wreszcie wraz z żółcią wydalony z organizmu. HDL wspomagając wydalanie cholesterolu, spełnia tym samym funkcje ochronne przed miażdżycą. Ten typ jest nazywany „dobrym cholesterolem”.

Ile cholesterolu
Ogólną normą jest zawartość cholesterolu w ilości 190 mg/dl i mniej, przy czym warto zbadać ilość HDL i LDL.
• minimalne ilości HDL to 35-70 mg/dl u mężczyzn, zaś u kobiet 40-80 mg/dl, ale im więcej, tym lepiej;
• maksymalne ilości LDL to mniej niż 135 mg/dl.

Podwyższony poziom cholesterolu całkowitego i LDL zalicza się do najważniejszych czynników ryzyka choroby wieńcowej. Miażdżyca powoduje zwężenie tętnic i pogorszenie przepływu krwi, a w konsekwencji niedotlenienie i niedożywienie narządów. Na brak tlenu wrażliwe są szczególnie mózg i serce. W miejscach zwężenia tętnic przez złogi cholesterolowe mogą powstawać skrzepy blokujące przepływ krwi. Może to grozić udarem mózgu lub zawałem.

Nadmiar cholesterolu występuje u osób z rodzinną skłonnością do chorób serca, z otyłością czy cukrzycą. Wadliwa dieta z wysokim spożyciem tłuszczów zwierzęcych zawierających cholesterol, a zbyt niskim spożyciem ryb, produktów pochodzenia roślinnego, wpływa na podniesienie poziomu cholesterolu i zwiększenie krzepliwości krwi. Wysokie ciśnienie krwi i palenie papierosów powoduje uszkadzanie błony wewnętrznej tętnic, co sprzyja przenikaniu do nich cholesterolu.
Należy, zatem dążyć za pomocą diety i leczenia farmakologicznego do jego obniżenia, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko zawału serca, udaru mózgu i zgonów wywołanych tymi chorobami.

Jak postępować, aby utrzymać odpowiednie stężenie cholesterolu we krwi
Przede wszystkim unikać nadmiaru tłustych potraw i zbyt dużych dawek produktów pochodzenia zwierzęcego, zawierających nasycone kwasy tłuszczowe (ich źródłem są tłuste mięsa i wędliny, potrawy smażone na maśle, smalcu, słoninie czy margarynach twardych). Nie poleca się podrobów, tłustych wyrobów cukierniczych, pełnotłustego mleka i jego przetworów, np. śmietany, serów żółtych i topionych, konserw mięsnych, pieczywa białego. Należy unikać stresu, zdenerwowania, gdyż są to czynniki wybitnie sprzyjające znacznemu podnoszeniu się stężenia cholesterolu we krwi.
Nie ma jednak potrzeby całkowitej eliminacji cholesterolu pokarmowego z naszej diety, trzeba tylko ograniczyć jego spożycie.

Co zatem powinno się spożywać?
• Kasze, ciemne pieczywo, płatki — zawierają błonnik pokarmowy, który zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi.
• Owoce i warzywa — zawierają błonnik oraz witaminy, wśród których beta-karoten i witamina C i E działają antymiażdżycowo.
• Mleko i produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, margaryny miękkie.
• Oleje roślinne i ryby (gotowane, wędzone, z rusztu) zawierają kwasy tłuszczowe wielonienasycone działające przeciwmiażdżycowo.
• Oliwę z oliwek — źródło jednonienasyconych kwasów tłuszczowych o działaniu przeciwmiażdżycowym.
• Chude mięso (np. kurczaki, ale bez skórki zawierającej dużo cholesterolu) i chudą wędlinę (np. polędwicę).
• Potrawy gotowane, duszone, pieczone w folii lub na ruszcie.
• Dieta powinna obfitować w produkty pochodzenia roślinnego, gdyż nie zwierają one cholesterolu.
W dziennej dawce żywieniowej nie powinno spożywać się więcej niż 300 mg cholesterolu.

Dla przykładu zawartość cholesterolu w niektórych produktach: szklanka mleka 3,5% tłuszczu — 35 mg cholesterolu, szklanka mleka 0,5% tłuszczu — 5 mg cholesterolu; sery żółte: 100 g sera Camembert — 73 mg, Fety — 89 mg, Rokpola — 99 mg; sera twarogowego chudego — 2 mg, tłustego — 37 mg, jajo kurze całe (100 g) — 360 mg (tu warto nadmienić, że jajo kurze zawiera w swoim składzie duże ilości lecytyny, która częściowo unieszkodliwia cholesterol), 100 g porcje: golonki, boczku, żeberek lub karkówki — 66 mg cholesterolu, piersi kurczaka — 58 mg, udek z kurczaka — 84 mg, pasztet wieprzowy — 370 mg, wątróbka wieprzowa — 354 mg.