Żywność jest niezbędna do życia każdego z nas, stąd rzeczą oczywistą jest oczekiwanie, że to co oferują producenci żywności jest bezpieczne. Kupując produkty żywnościowe przede wszystkim zwracamy uwagę na ich cenę i wygląd zewnętrzny. Dodatkowo sprawdzamy datę produkcji, bierzemy pod uwagę rodzaj i sposób opakowania. Coraz częściej produkty żywnościowe analizujemy są pod kątem zawartości ulepszaczy, wypełniaczy, konserwantów. Czytamy etykiety, szukamy dowodów na bezpieczeństwo i jakość żywności. Chcemy wiedzieć co jemy i co podajemy innym, w tym swoim najbliższym.
Ochrona konsumentów żywności
Do nadzoru nad przestrzeganiem przepisów dotyczących bezpieczeństwa żywności w Polsce powołano wiele instytucji: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Służby Celne, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Handlowa. Czy jednak jako konsumenci czujemy się całkowicie bezpieczni? Czy wszędzie i w każdym czasie pracownicy instytucji kontrolnych są w stanie nadzorować żywność na jej drodze od pola do stołu ? A co z jakością, za którą gotowi jesteśmy zapłacić wyższe ceny? Zarówno Unia Europejska jak i poszczególne kraje w tym Polska chroniąc konsumentów i dziedzictwo kulinarne ustanowiły liczne systemy jakości żywności nadając produktom spełniającym wymogi tych systemów stosowne certyfikaty i oznaczenia. „Chroniona Nazwa Pochodzenia”, „Chronione Oznaczenie Geograficzne”, „Gwarantowana Tradycyjna Specjalność” to oznaczenia unijne. „Jakość i Tradycja”, „Produkt Regionalny i Tradycyjny”, „Poznaj Dobrą Żywność”, „Rolnictwo Ekologiczne”, „Polska Smakuje” to przykłady naszych krajowych oznaczeń jakościowych. Kupując taki produkt oczekujemy specjalnej, wysokiej jakości zgodnej z recepturą dla której oznaczenie zostało nadane.
Co oprócz kontroli może utwierdzić nas w przekonaniu, że ktoś kto wytwarza i rozprowadza żywność robi to zgodnie z obowiązującymi przepisami i sztuką kulinarną. Że nie postępuje w myśl zasady „wszystko co nie jest zabronione jest dozwolone”. Na etykietach nie stosuje chwytów reklamowych, nie umieszcza półprawd, nie pomija informacji niewygodnych, a w zachwalaniu swojego produktu nie kłamie. Odpowiedzią na te pytania jest odwołanie się do etyki zawodowej.
Produkcja żywności a etyka zawodowa
Etyka zawodowa według Encyklopedii PWN to zespół norm wyznaczających określone obowiązki moralne związane z wykonywanym zawodem i społecznymi stosunkami zawodowymi (np. etyka lekarska, prawnicza).
Jednym z czynników decydujących o bezpieczeństwie i jakości żywności powinna być etyka zawodowa osób które ją wytwarzają i rozprowadzają. Etyka związana jest z godnym postępowaniem człowieka, z jego dobrą wolą w stosunku do innych ludzi. Podejmując się wykonywania określonego zawodu stajemy w obliczu zasad w nim rządzących. Możemy je zaakceptować lub nie. Wybór musi wynikać z naszego wewnętrznego przekonania.
W zawodach związanych z żywnością i żywieniem zasadą nadrzędną jest pozytywne oddziaływanie na rozwój i zdrowie konsumenta niezależnie czy jest nim najbliższy członek rodziny czy osoba zupełnie anonimowa. Kupując produkt bezpośrednio od znajomego producenta ufamy mu, zakładamy, że postępuje etycznie a sprzedający z tych samych względów czuje się wobec nas zobowiązany. Jest to jedna z zalet tzw. krótkich łańcuchów dystrybucji. Trudniej z zaufaniem jest podczas zakupów w dużych marketach. Tu musi bardziej zadziałać świadomość konsumencka, umiejętność analizowania etykiet i opisów produktów oraz przekonanie o etyce zawodowej producentów, hurtowników, sprzedawców którzy powinni postępować tak jakby sprzedawane produkty przeznaczali dla siebie samych.
W wytwarzaniu i dystrybucji żywności pomimo gospodarki rynkowej, konkurencji cenowej, walki o rynek zbytu musi być miejsce na etykę, na dobrowolne przestrzeganie zasad.
Kodeks Etyki Żywnościowej
Konsumentem żywności jest każdy więc dostępność, rodzaj, bezpieczeństwo i jakość produktów żywnościowych wywiera zasadniczy wpływ na życie i zdrowie ludzi. Wychodząc z założenia, że dobro konsumenta jest wartością fundamentalną, produkcja i dostarczanie żywności spełniać musi nie tylko wymagania prawne, ale również standardy etyczne. Przestrzeganie standardów etycznych oznacza uczciwe stosowanie przepisów prawnych, norm technologicznych, higienicznych, jakościowych, niezależnie czy funkcjonują urzędowe kontrole, czy nie. W ten sposób powstaje wzajemne zaufanie miedzy uczestnikami łańcucha żywnościowego (producent surowców, przetwórca, sprzedawca, konsument) i przekonanie, że wszelkie odstępstwa są napiętnowane i eliminowane przez samych uczestników procesu tworzenia i dystrybucji żywności.
Kierując się wyżej wymienionymi przesłankami grupa ekspertów branży rolno spożywczej już w roku 2013 opracowała „Kodeks Etyki Żywnościowej” składający się z siedmiu szczegółowych zasad:
1. Bezpieczeństwo i jakość żywności są wartościami nadrzędnymi w prowadzeniu i rozwijaniu biznesu żywnościowego
2. Żywność to dobro wymagające poszanowania poprzez minimalizowanie strat na każdym etapie łańcucha żywnościowego
3. Zaufanie konsumentów podlega solidarnej ochronie przez wszystkich uczestników łańcucha żywnościowego
4. Wymóg informacji przejrzystej i nie wprowadzającej w błąd konsumenta w znakowaniu i reklamie produktów żywnościowych
5. Szczególne traktowanie dzieci do lat 12 jako konsumentów o niepełnej możliwości oceny wartości i jakości poszczególnych produktów
6. Uczciwość w konkurowaniu i relacjach rynkowych
7. Właściwe respektowanie urzędowej kontroli żywności
Opracowanie kodeksu poprzedzone było dyskusją w środowisku wytwórców żywności oraz innych osób zajmujących się etyką gospodarczą i żywnościową. Dotyczyła miejsca etyki zawodowej we współczesnym rynku żywnościowym i potrzeby formułowania zasad etycznych odnoszących się do żywności. Ostateczna formuła dokumentu – siedem zasadniczych prawd etycznych jest tylko „punktem odniesienia” do właściwych konkretnych wyborów i działań wszystkich producentów i przetwórców żywności, mających na względzie dobro i zdrowie konsumentów”. Należy mieć nadzieję, że zasady kodeksu są życzliwie przyjęte, zaakceptowane i stosowane.

Konsument oczekuje bezpiecznej dla zdrowia i dobrej jakości żywności.
Zdecydowana większość producentów żywności w Polsce spełnia te oczekiwania i należą się im słowa uznania oraz szacunku za uczciwe podejście do swojej pracy i pełną moralną odpowiedzialność za podjęte obowiązki w sektorze gospodarki żywnościowej.

Polski Kodeks Etyki Żywnościowej

Ryszard Żochowski