Mając na uwadze prawidłowość obsługi pomocy finansowej w ramach działania 9 „Tworzenie grup producentów i organizacji producentów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020, Departament Działań Społecznych i Organizacji Producentów Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa uprzejmie informuje, co następuje.
Zgodnie z art. 46a ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz. U. z 2015 r. poz. 349, z późn. zm.), ARiMR może przeprowadzać kontrolę podmiotu ubiegającego się o przyznanie pomocy w ramach działań, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 4 lit b lub pkt 9 (Tworzenie grup producentów i organizacji producentów), lub beneficjenta tych działań, w zakresie spełniania warunków uznania określonych w przepisach o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (…).
Jednocześnie należy wskazać na następujące warunki kwalifikowalności grupy producentów rolnych do przyznania pomocy finansowej w ramach działania 9:
1) zgodnie z art. 27 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005, wsparcia w ramach działania 9 PROW 2014-2020 udziela się w celu ułatwienia tworzenia grup producentów do wyszczególnionych celów:
dostosowanie do wymogów rynkowych procesu produkcyjnego i produkcji producentów, którzy są członkami grup producentów,
wspólne wprowadzanie towarów do obrotu, w tym przygotowanie do sprzedaży, centralizacja sprzedaży i dostawy do odbiorców hurtowych,
ustanowienie wspólnych zasad dotyczących informacji o produkcji ze szczególnym uwzględnieniem zbiorów i dostępności produktów rolnych,
rozwijanie umiejętności biznesowych i marketingowych oraz organizowanie i ułatwianie procesów wprowadzania innowacji,
ochrona środowiska naturalnego (zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. z 2000 r. Nr 88, poz. 983, z późn. zm.));
2) zgodnie z art. 27 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013, wsparcia udziela się grupom producentów, które zostały oficjalnie uznane przez właściwy organ państwa członkowskiego na podstawie planu biznesowego. Państwa członkowskie weryfikują, czy cele określone w planie biznesowym zostały osiągnięte w ciągu pięciu lat po uznaniu grupy producentów;
3) stosownie do art. 27 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013, wsparcia udziela się na podstawie planu biznesowego (…). Państwa członkowskie wypłacają ostatnią ratę jedynie po potwierdzeniu prawidłowej realizacji planu biznesowego;
4) zgodnie z § 1 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 lutego 2016 r. w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać plan biznesowy grupy producentów rolnych (Dz. U. poz. 237), plan biznesowy grupy producentów rolnych zawiera m.in.: zakres i opis działań, jakie zamierza zrealizować grupa, w odniesieniu do każdego z celów określonych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych (…), wraz z uzasadnieniem, w jaki sposób poszczególne działania przyczynią się do realizacji poszczególnych celów i ze wskazaniem planowanego postępu w ich realizacji w poszczególnych latach realizacji planu biznesowego;
5) mając na uwadze § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 sierpnia 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty oraz zwrotu pomocy finansowej w ramach działania „Tworzenie grup producentów i organizacji producentów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (Dz. U. z 2016 r., poz. 1284), beneficjent jest zobowiązany m.in. do realizowania przynajmniej jednego działania w odniesieniu do każdego z celów, na podstawie planu biznesowego, w każdym roku działalności od dnia uznania, oraz zrealizowania planu biznesowego w okresie 5 lat po dniu uznania;
6) stosownie do § 16 ust. 9 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 sierpnia 2016 r., ostatnia, piąta płatność jest możliwa do realizacji wyłącznie po potwierdzeniu przez ARiMR osiągnięcia celów określonych w planie biznesowym przez zrealizowanie wszystkich działań i inwestycji zatwierdzonych w planie biznesowym w ujęciu rzeczowo-rodzajowym, przyczyniających się do osiągnięcia celów, na podstawie złożonego przez beneficjenta sprawozdania za cały okres realizacji planu biznesowego oraz kontroli na miejscu;
7) ponadto, stosownie do pkt 21 preambuły do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013, w celu zapewnienia, aby grupy lub organizacje producentów stały się podmiotami rentownymi, należy państwom członkowskim przedkładać plany biznesowe, jako warunek przyznania wsparcia grupie lub organizacji producentów.
Z informacji pozyskanych z oddziałów regionalnych ARiMR wynika, że zatwierdzone dotychczas plany biznesowe, na podstawie których grupy ubiegają się o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania 9 PROW 2014-2020, zawierają zróżnicowanej jakości działania i inwestycje. W propozycjach działań formułowanych przez grupy producentów, pojawiają się trudności z uzasadnieniem ich wpływu na realizację poszczególnych celów, jak również trudności ze wskazaniem planowanego postępu wdrażania tych działań. Jednocześnie zgłaszane propozycje działań charakteryzują się dużym stopniem ogólności i niedookreśloności, co w konsekwencji mogłoby stwarzać duże trudności w późniejszym monitorowaniu oraz rozliczaniu faktycznej realizacji celów i działań ujętych w planie biznesowym, stanowiącym stosownie do ww. cytowanego art. 27 ust. 3 rozporządzenia PEiR (UE) Nr 1305/2013, podstawę udzielania wsparcia.
Mając powyższe na uwadze, w celu prawidłowego rozpatrzenia wniosków i przyznania pomocy finansowej zgodnie z wymogami określonymi w ww. przepisach, a w dalszej kolejności prawidłowej autoryzacji kwot płatności grupom producentów realizującym plany biznesowe, ARiMR przeprowadza czynności weryfikacyjne, m.in. polegające na sprawdzeniu, czy:
1) z planu biznesowego wynika, że grupa będzie realizowała przynajmniej jedno działanie/inwestycję w odniesieniu do każdego z celów, w każdym roku wdrażania planu biznesowego od daty uznania?
2) dla każdego działania/inwestycji ujętego w planie biznesowym zamieszczono wystarczający opis zakresu rzeczowo-rodzajowego na poszczególne lata wdrażania planu biznesowego?
3) w odniesieniu do każdego działania/inwestycji zamieszczono w planie biznesowym wystarczające uzasadnienie, z którego wynika, w jaki sposób poszczególne działania / inwestycje przyczyniają się do realizacji poszczególnych celów, do których zostały przypisane?
4) czy dla każdego działania/inwestycji ujętego w planie biznesowym wskazano planowany postęp w ich realizacji w poszczególnych latach planu biznesowego, w sposób umożliwiający weryfikację „ex-post” rzeczywistego zrealizowania działania/inwestycji w danym roku planu biznesowego?
Powyższe kontrole w ocenie ARiMR są konieczne w celu prawidłowego przyznawania pomocy finansowej grupom producentów rolnych, zgodnie z ustanowionymi wymogami kwalifikowalności, a jednocześnie w przypadkach zgłaszanych zastrzeżeń, grupy producentów mają możliwość dokonania zmian planów biznesowych w trybie określonym w przepisach ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw.
Reasumując, jednym z zasadniczych warunków przyznania pomocy finansowej grupie producentów rolnych jest uzyskanie uznania na podstawie planu biznesowego, który grupa ma realizować oraz osiągać cele w nim zatwierdzone. Natomiast zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty oraz zwrotu pomocy finansowej w ramach działania „Tworzenie grup producentów i organizacji producentów” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, osiąganie celów ma być wykazywane przez grupy producentów rolnych poprzez realizację działań i inwestycji w zakresie rzeczowo-rodzajowym przypisanych i przyczyniających się do osiągania tych celów.
Ponadto, należy zwrócić uwagę na dodatkowe obszary ryzyka zidentyfikowane w wykazach działań zawartych w planach biznesowych:
1) nieuzasadnione, zbyt długie okresy wdrażania działań przez kilka lat realizacji planu biznesowego. Dla przykładu: w roku poprzedzającym rok rzeczywistej realizacji działania/inwestycji grupa prowadzi wyłącznie analizę ofert i „przymierza się do zakupu”. W takich przypadkach, gdy w danym celu nie zostały przewidziane inne działania, należy dokonać oceny, czy powyższy sposób realizacji działania, nie stanowi próby obejścia wymogu wdrażania w planie biznesowym przynajmniej jednego działania w odniesieniu do każdego z celów, o których mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach (…), w każdym roku działalności grupy od dnia uznania;
2) przeznaczanie całości lub większości środków wydatkowanych w planie biznesowym na środki produkcji przekazywane członkom, w sytuacji, gdy w planie biznesowym nie zostały przewidziane inne działania/inwestycje do wdrożenia na poziomie grupy producentów. W takiej sytuacji, należy dokonać oceny, czy taki sposób prowadzenia grupy (przedsiębiorstwa) daje realną szansę na rozwój i utrzymanie działalności grupy w warunkach rynkowych po upływie okresu wsparcia. Należy wskazać, że zgodnie z art. 27 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1305/2013, wsparcia w ramach działania 9 PROW 2014-2020 udziela się w celu ułatwienia tworzenia grup i organizacji w sektorach rolnictwa do celów wskazanych w ww. przepisie, natomiast bezpośrednie finansowe wsparcie pojedynczych producentów oraz obniżenie kosztów produkcji w poszczególnych gospodarstwach, nie powinno być głównym celem działania grupy producentów. Ponadto, należy wskazać, że zgodnie z pkt 21 preambuły do ww. rozporządzenia, w celu zapewnienia, aby grupy lub organizacje producentów stały się podmiotami rentownymi, należy państwom członkowskim przedkładać plany biznesowe, jako warunek przyznania wsparcia grupie lub organizacji producentów. Aby uniknąć udzielania pomocy operacyjnej oraz zachować motywującą rolę wsparcia, maksymalny czas trwania wsparcia należy ograniczyć do pięciu lat, licząc od daty uznania grupy lub organizacji producentów na podstawie planu biznesowego.
Jednocześnie należy wskazać, że brak działań związanych z zakupami, inwestycjami, szkoleniami, itp., natomiast przeznaczanie zdecydowanej większości otrzymanych środków finansowych na zakup środków do produkcji członków grupy producentów, nie wpływa na budowanie trwałości samej grupy, jako przedsiębiorstwa i nie zapewnia jego rozwoju w przyszłości. Zgodnie z treścią ww. pkt 21 preambuły, wsparcie może być wypłacane przedsiębiorstwom, które staną się podmiotami rentownymi, czyli, wykażą plany rozwoju i chcą ten rozwój realizować przez zaplanowane działania;
3) realizowanie w ramach planu biznesowego działania i inwestycje wyłącznie w gospodarstwach członków grupy. Zasadnym wydaje się, aby cele takie jak: wspólne wprowadzanie towarów do obrotu, w tym przygotowanie do sprzedaży, centralizacja sprzedaży i dostawy do odbiorców hurtowych oraz rozwijanie umiejętności biznesowych i marketingowych, były realizowane na poziomie grupy producentów, tak aby to grupa stanowiła główne ogniwo łączące produkcję z handlem (pomiędzy pojedynczymi producentami, a scentralizowanymi odbiorcami produktów sektora rolnego) oraz zajmowała się rzeczywistą koncentracją podaży i wprowadzaniem produktów członków do obrotu na korzystniejszych warunkach rynkowych w stosunku do pojedynczych rolników;
4) niewłaściwe uzasadnienie potrzeby realizacji konkretnych działań i inwestycji wymaganych do osiągnięcia założonego w planie biznesowym celu, np. ujęcie działania polegającego na upowszechnieniu wapnowania pól w ramach celu ochrona środowiska naturalnego, podczas gdy, zgodnie z uzasadnieniem do danego działania, wdrożenie działania przyczyni się do „poprawy efektywności produkcji” (cel nie ujęty bezpośrednio w ustawie o grupach producentów rolnych (…)) oraz „uzyskania wyższych i stabilnych plonów’. W takim przypadku grupa producentów nie wykazuje, w jaki sposób wdrożenie proponowanego działania przyczyni się do osiągniecia zaplanowanego celu – do którego działanie zostało przypisane w planie biznesowym, tj. ochrony środowiska naturalnego;
5) koszty realizacji działań i inwestycji w poszczególnych celach na zerowym lub bardzo niskim poziomie w całym 5 letnim okresie realizacji planu biznesowego, bądź te same niskie koszty realizacji działań i inwestycji bez względu na ilość gospodarstw członków, w których dane działanie będzie wdrażane. W takim przypadku, należy dokonać m. in. oceny, czy grupa producentów jako przedsiębiorstwo, które wnioskuje o wsparcie w celu ułatwienia tworzenia grup i organizacji producentów, w praktyce nie inwestując, bądź inwestując na minimalnym poziomie jest w stanie rozwinąć, a następnie utrzymać działalność po zakończeniu okresu wsparcia;
6) realizacja celu ochrona środowiska poprzez działania, które zgodnie z obowiązującymi przepisami są obligatoryjne dla każdego producenta rolnego, również niezrzeszonego w grupie producentów, np. obowiązkowe kursy chemizacyjne. Ponadto, należy zwrócić szczególną uwagę na takie działania jak np. składanie przez członków grupy ankiet dotyczących sposobu utylizacji opakowań po środkach ochrony roślin w sposób zgodny z ochroną środowiska, zakup przez grupę pojemników do przechowywania w gospodarstwach członków zużytych olejów silnikowych, inwestycje w zakresie zabezpieczenia pryzm obornika, czy płynnych nawozów naturalnych przed przedostawaniem się odcieków do gleby, itd. – gdyż z reguły są to wymogi obligatoryjne dla wszystkich gospodarstw korzystających z systemów wsparcia bezpośredniego. Ponadto, wątpliwości budzi stosowanie w gospodarstwach poplonów ścierniskowych lub międzyplonów, jeśli wymóg taki w danych gospodarstwach wynika z zazielenienia związanego z płatnościami obszarowymi.
Odnosząc się do możliwości zaplanowania przez grupę producentów jednej inwestycji, która przyczyni się do realizacji więcej niż jednego celu planu biznesowego, w ocenie DDSiOP, taki sposób wdrożenia planu biznesowego jest możliwy do zaakceptowania, pod warunkiem wskazania, odrębnie dla każdego celu, uzasadnienia osiągniecia każdego z celów, poprzez zaplanowaną inwestycję, np. budowa nowoczesnej suszarni do zbóż może przyczyniać się do realizacji celu: Dostosowane produktów rolnych i procesu produkcyjnego członków grupy do wymogów rynkowych, a jednocześnie, poprzez zastosowanie zasilania paliwem przyjaznym środowisku oraz systemu odpylania, inwestycja może przyczyniać się do realizacji celu: Ochrona środowiska i klimatu. Należy podkreślić, że w każdym celu w planie biznesowym musi znajdować się odrębne uzasadnienie realnego osiągnięcia danego celu, do którego inwestycja została przypisana. Ponadto, w przypadku zrealizowania np. inwestycji do wspólnego wykorzystania przez członków grupy w jednym roku planu biznesowego, w ocenie DDSiOP, możliwa jest akceptacja braku innych działań i inwestycji w danym celu w kolejnych latach planu biznesowego, przy jednoczesnym wskazaniu wykorzystywania zrealizowanej inwestycji zgodnie z przeznaczeniem.
Niezależnie od powyższego, z informacji pozyskanych z oddziałów regionalnych ARiMR wynika, że część grup producentów rolnych zaplanowało w planach biznesowych propozycje działań związanych z ochroną środowiska oraz działań przyczyniających się do realizacji celów innowacyjności, za które to działania grupy chciałyby uzyskać maksymalną liczbę 5 pkt.
Zgodnie z § 7 ust. 2 pkt 6 lit. a rozporządzenia MRiRW z dnia 2 sierpnia 2016 r., innowacyjność jest rozumiana jako wprowadzenie nowych zasad produkcji, procesu lub technologii, odmiennych od obecnie stosowanych, lub zmianę obecnie stosowanych technologii. Podobnie, w dostępnej literaturze, pojęcie „innowacja” rozumiane jest w bardzo szerokim zakresie: potocznie symbolizuje zmianę, nowość, wyrażającą się pod postacią nowych produktów, nowatorskich technologii, nietradycyjnych usług czy niekonwencjonalnych metod zarządzania. Przedsiębiorstwo określane jako innowacyjne, uważane jest za lepsze. Innowacją jest wprowadzenie do użytku nowych produktów, procesów lub sposobów postępowania. Zdaniem DDSiOP ARiMR, ocenę, czy proponowane nowe zasady produkcji, procesu lub technologii, są odmienne od obecnie stosowanych, lub ocenę, czy faktycznie następuje zmiana obecnie stosowanych technologii, należy odnosić do poziomu działalności samej grupy producentów lub do poziomu gospodarstwa członka grupy producentów.
Ponadto, zgodnie z zapisami Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, innowacje oznaczają zastosowanie lub wprowadzenie nowych lub ulepszonych produktów, procesów (technologii), metod organizacji lub marketingu poprzez praktyczne wykorzystanie.
Z kolei § 7 ust. 2 pkt 6 lit b rozporządzenia MRiRW z dnia 2 sierpnia 2016 r. stanowi, iż przeciwdziałanie zmianom klimatu lub ochrona środowiska następuje przez stosowanie maszyn, urządzeń, sprzętu lub technologii, ograniczających niekorzystne oddziaływanie na środowisko naturalne, lub rozwiązań ograniczających zużycie zasobów, w szczególności wody lub energii.
Należy podkreślić, że niezależnie od ubiegania się przez grupę o pozyskanie punktów do listy rankingowej z tytułu realizacji inwestycji w zakresie innowacji lub ochrony środowiska, realizacja przedmiotowych celów w planie biznesowym każdej grupy producentów jest obligatoryjna, stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach (…). Jednocześnie stosownie do § 1 ust. 1 pkt 8 i 9 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju z dnia z dnia 18 lutego 2016 r. w sprawie wymagań, jakie powinien spełniać plan biznesowy grupy producentów rolnych, plan biznesowy grupy producentów rolnych zawiera m. in.:
1) zakres i opis działań, jakie zamierza zrealizować grupa, w odniesieniu do każdego z celów określonych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw, wraz z uzasadnieniem, w jaki sposób poszczególne działania przyczynią się do realizacji poszczególnych celów i ze wskazaniem planowanego postępu w ich realizacji w poszczególnych latach realizacji planu biznesowego;
2) harmonogram działań, o których mowa w pkt 8, ze wskazaniem etapów z podziałem na poszczególne lata realizacji planu biznesowego, wraz z określeniem szacowanej wysokości wydatków na realizację poszczególnych działań lub ich etapów.
Jednakże, nie wystarczy w ramach procesu ułatwiania innowacji lub ochrony środowiska, uczestnictwo grupy lub jej członków w szkoleniach, czy wystawach promujących nowe procesy, technologie w zakresie innowacji i ochrony środowiska, natomiast wymagane byłoby osiągnięcie przedmiotowych celów poprzez wdrożenia w trakcie 5 letniego okresu realizacji planu biznesowego, realnych działań innowacyjnych oraz przyczyniających się do ochrony środowiska naturalnego, tym samym, realne osiągnięcie zaplanowanych celów, o których mowa powyżej. Samo zdobycie wiedzy w przedmiotowym zakresie, które nie przełoży się na rzeczywiste wdrożenie działań prośrodowiskowych i innowacyjnych w grupie lub u jej członków, nie może być uznane, jako zrealizowanie przez grupę przedmiotowych obligatoryjnych celów planu biznesowego.
Należy zauważyć, iż stosownie do wyżej cytowanego § 7 ust. 2 pkt 6 lit a rozporządzenia MRiRW z dnia 2 sierpnia 2016 r., do przyznania punktów kwalifikują się wyłącznie działania inwestycyjne przyczyniające się do realizacji celów innowacyjności, przeciwdziałaniu zmianom klimatu lub ochrony środowiska, natomiast nie kwalifikują się działania nieinwestycyjne/ niematerialne.
Powyższe oznacza, że w planach biznesowych mogą znajdować się działania niematerialne przyczyniające się do realizacji celu organizowanie i ułatwianie procesów wprowadzania innowacji oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu lub ochrona środowiska, np. szkolenia, usługi doradcze, itp. Przykłady takich działań zawarto w załączniku do niniejszego pisma, natomiast należy podkreślić, iż do takich działań zatwierdzonych w planach biznesowych, grupy producentów rolnych nie będą mogły uzyskać dodatkowych punktów do listy rankingowej. Tym samym, w celu ubiegania się o przyznanie punktów z tytułu realizacji ww. celów przekrojowych PROW 2014-2020, grupa producentów powinna przewidzieć w planie biznesowym działania inwestycyjne w powyższych obszarach.
Zatem, zatwierdzone w planie biznesowym działania nieinwestycyjne/niematerialne związane z innowacyjnością, czy ochroną środowiska, które mogą być wystarczające na potrzeby wypełniania warunku określonego w art. 2 ww. ustawy o grupach producentów rolnych (…), nie muszą dawać podstawy do przyznania punktów w kryteriach wyboru na podstawie rozporządzenia MRiRW z dnia 2 sierpnia 2016 r.
Niezależnie od powyższego, w celu ograniczenia problemów interpretacyjnych i subiektywnych ocen w zakresie prawidłowości doboru inwestycji związanych z ochroną środowiska i klimatu oraz innowacyjności, w załączeniu do niniejszego pisma dołączono otwarty wykaz przykładów działań w ww. obszarach, który to wykaz może zostać wykorzystany w ramach opracowywanych planów biznesowych grup producentów rolnych ubiegających się o uznanie, a w dalszej kolejności ubiegających się o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania 9 PROW 2014-2020.
Załączniki:
1. Otwarty wykaz przykładów działań proponowanych do realizacji w planach biznesowych w ramach celu „Ochrona środowiska i klimatu”.
2. Otwarty wykaz przykładów działań proponowanych do realizacji w planach biznesowych w ramach celu „Organizowanie i ułatwianie procesów wprowadzania innowacji”.
Przykłady działań środowiskowych i innowacyjnych GPR _propozycje
Na podstawie materiałów Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie