Wełna ze względu na swe cenne zalety, między innymi znikome przewodnictwo ciepła, jest nadal podstawowym surowcem do produkcji najwartościowszych tkanin oraz jako dodatek do tkanin z włókien syntetycznych.
Rozróżnia się wełnę:
– jednolitą – składa się wyłącznie z włosów puchowych (merynos), lub w jej skład wchodzą również włosy przejściowe.
– mieszaną – składa się z trzech rodzajów włosów puchowych, przejściowych oraz rdzeniowych. Taką wełnę uzyskuje się od owiec ras prymitywnych (wrzosówek i polskiej owcy górskiej).
Zależnie od rasy rozróżniamy wełny:
– cienkie
– średnie
– grube
Wełnę jednolitą cienką dają jedynie owce merynosowe, a średnią i grubą – owce długowełniste (kenty, texele) oraz polskie owce długowełniste i polskie owce nizinne. Wełnę na żywej owcy nazywamy okrywą włosową lub gdy jest bardziej zwarta (merynos) – runem. Owce szlachetne i uszlachetnione o wełnie jednolitej, mają okrywę włosową zamkniętą lub półotwartą a owce prymitywne – otwartą.
Włosy owiec cienkorunnych i długowełnistych dzięki swej czepliwości i karbikom przywierają do siebie, zlepiają się tłuszczopotem i tworzą tzw. pasemka, które z kolei za pomocą włosów wiążących formują się w pasma łączące się w większe elementy okrywy – zwane słupkami lub półsłupkami. Słupek powstaje z włosów jednolitych pod względem grubości i długości, a mianowicie – z włosów puchowych. Półsłupek tworzą włosy puchowe i przejściowe. Słupkową i półsłupkową budowę okrywy włosowej spotykamy jedynie u owiec merynosowych i pon. Okrywa owiec prymitywnych, otwarta, zbudowana jest z trzech grup włosów: rdzeniowych, przejściowych oraz puchowych, tworzących zespoły włosowe nazywane kosmykami. W okrywie mogą też występować włosy nietypowe; martwe, nadrunne i psie. Ich obecność jest niepożądana.
Pielęgnacja wełny
Wełnę należy chronić na owcach przed wszelkimi mechanicznymi uszkodzeniami, przed zaśmiecaniem częściami paszy czy też innymi zanieczyszczeniami, a w lecie przed kurzem oraz roślinami czepnymi (oset, łopian, plewy jęczmienne i in.). Aby otrzymać wełnę dobrej jakości należy chronić ją przed zjawiskiem zażółcenia.
Przyczyny zażółcenia wełny potnej
Zażółcenie uniemożliwia wszechstronne przemysłowe wykorzystanie wełny. Taka wełna nie nadaje się do farbowania na jasne, pastelowe kolory. Wełna owcza jest przeważnie jasnokremowa, ale u niektórych ras bywa pigmentowana (barwna). Lekko żółtawe zabarwienie wełny potnej zanika zazwyczaj po usunięciu tłuszczopotu i brudu podczas prania. W zasadzie rozróżnia się dwa rodzaje zażółcenia: jedno z nich jest zmywalne, drugiego natomiast nie można usunąć przez pranie.
Zażółcenie zmywalneo kolorze złotym, przypisywane jest obecności w tłuszczopocie barwnika zwanego lanauryną. Jest to pierwotna wydzielina gruczołów potowych, rozpuszczalna w zimnej wodzie. Ten rodzaj żółtego zabarwienia ze względu na łatwość usuwania nie przysparza trudności i nie może być uważany za wadę wełny.
Zażółcenie niezmywalne – zależy od czynników genetycznych i warunków środowiska. Zażółcenie powoduje zarówno tłuszcz jak i pot. Pot jest wydzieliną gruczołów potowych, które w okresie ciepłej i wilgotnej pogody wytwarzają barwnik mogący przyczyniać się do zażółcenia wełny. Duża zawartość tłuszczu w wełnie owiec uważana jest na ogół za zabezpieczenie jej przed tym zjawiskiem. W każdej wełnie owiec występuje bogata flora bakteryjna, która przy wysokiej temperaturze i wilgotności może powodować zażółcenie, a także brązowienie, szarzenie, a nawet zielenienie wełny.
W jaki sposób zapobiegać zażółceniu wełny potnej?
- Prowadzić ostrą selekcję i brakowanie owiec wykazujących żółte zabarwienie wełny,
- Nie należy strzyc owiec kiedy wełna jest mokra,
- W pomieszczeniach zwracać uwagę na właściwą wentylację (powietrze w owczarni musi być suche),
- W żywieniu stosować odpowiednie dawki pokarmowe; nieodpowiedni skład pasz może wpłynąć na wydzieliny gruczołów łojowych,
Strzyża owiec
Najbardziej uzasadnione są następujące terminy:
– tryki – na miesiąc przed stanówką,
– matki – na miesiąc przed wykotami.
Owce przeznaczone do strzyży nie należy karmić i poić przez 12 godz. przed strzyżą. W czasie strzyży należy przestrzegać następujących warunków:
- dokonywać strzyży jak najbliżej skóry i równomiernie, nie powodując przystrzyżyn,
- uważać, aby runo zostało zdjęte z owiec w całości, co ułatwia sortowanie wełny,
- nie dopuszczać do zamoczenia i zabrudzenia runa,
- nie zacinać i nie kaleczyć skóry owiec,
- w czasie strzyży matek ciężarnych obchodzić się z nimi bardzo ostrożnie, żeby nie powodować poronienia,
- po ostrzyżeniu każdą owcę dokładnie obejrzeć i miejsca skaleczone posmarować środkiem dezynfekującym.
Po przeprowadzonej strzyży hodowca powinien otrzymaną wełnę wynieść do pomieszczenia i rozłożyć każde runo oddzielnie – celem przesuszenia. Suszenie (tzw. „dojrzewanie runa”) powinno trwać 2 – 3 dni, aby w ten sposób usunąć nadmiar wilgoci. Nie należy wełny bezpośrednio po jej zestrzyżeniu pakować do worków, gdyż zaparza się, pleśnieje i może ulec samozagrzaniu, a przy tym traci na wartości handlowej i fabrycznej.
Jan Szczypiń