Konie wśród zwierząt gospodarskich zajmują uprzywilejowaną pozycję ze względu na wysoką wartość ekonomiczną i emocjonalną. Posiadanie koni podkreśla prestiż i bogactwo właścicieli a często koń jest pupilem w rodzinie. Najwyższą pozycję zajmują konie gorącokrwiste, wykorzystywane w jeździectwie i turystyce konnej. Dlatego, coraz liczniejsze grono miłośników zwraca szczególną uwagę na warunki utrzymania koni.

Wymagania koni

Konie bez stajni – hucuły, koniki polskie i wiele typów kuców, coraz liczniej sprowadzanych do Polski z krajów o ostrym klimacie, nie potrzebują stajni. Zwierzęta te utrzymywane w luksusowych warunkach chorują i mają problemy z rozrodem. Tym koniom wystarczy osłonięta wiata, z otwartym wejściem, w której mogą się schronić przed wiatrem i mrozem oraz opadami deszczu i śniegu. W pomieszczeniu należy zapewnić suche ścielone słomą wspólne legowisko z wygodnym dostępem do żłobu o szerokości 1-1,5 metra na konia i miejsce do pojenia.

Najwyższe wymagania mają konie pełnej krwi angielskiej – które z racji szybkiego dojrzewania i ekstremalnych wymagań stawianych im już w młodym wieku, potrzebują dobrych stajni i komfortowego środowiska. Natomiast konie licznych ras półkrwi, których rozwój trwa o rok dłużej, zadowolą się pośrednimi warunkami. W każdym przypadku i dla wszystkich koni duszna, ciemna, wilgotna i źle wentylowana stajnia jest szkodliwa. W takich warunkach zwierzęta czują się źle i chorują.

Koń jako zwierze stadne i wolnej przestrzeni pragnie: przebywania w stadzie, swobody, bezpieczeństwa, a równocześnie jest ciekawy i towarzyski. Ważne jest, aby konie widziały się nawzajem i mogły wyjrzeć na korytarz komunikacyjny. W małych stajenkach najlepiej jest zrobić dzielone drzwi, w których konie przez otwartą część górną chętnie obserwują otoczenie. Konie utrzymywane w samotności i mało wykorzystywane przez człowieka są smętne, znerwicowane oraz stają się narowiste i nieposłuszne.

Koń jest duży, silny i ma wielkie możliwości, by zniszczyć wygrodzenie, w którym przebywa. W związku z tym w budownictwie stajennym należy unikać materiałów delikatnych, o niskiej trwałości i wytrzymałości, podatnych na zniszczenie wskutek kopnięcia czy nacisku ciała. Zniszczone materiały grozić będą poważnym zranieniem konia.

Stajnie można podzielić na: stanowiskowe; boksowe i biegalnie. W każdym z tych rodzajów istnieją różnorodne modyfikacje, a często w jednym budynku występują dwa lub trzy typy.
Wiązanie to przeszłość – w stajni stanowiskowej koń stoi uwiązany przy żłobie bez swobody ruchu. Był to popularny system utrzymania, gdy konie pracowały w polu, w transporcie czy dorożkarstwie (konie fornalskie, wozaków, dorożkarzy). Przy intensywnym i regularnym ruchu stajnie stanowiskowe były miejscem karmienia i wypoczynku. Obecnie przy zmianie użytkowania koni, jest to najgorszy rodzaj stajni i nie należy go polecać, a wielu krajach utrzymywanie koni na uwięzi jest zabronione. Warto wiedzieć, że koń na uwięzi ma utrudnione wstawanie, bo brakuje miejsca na wyciągnięcie przednich nóg (koń w przeciwieństwie do bydła kładzie się i wstaje na przednie nogi. Minimalne wymiary stanowisk uwięziowych powinny wynosić w przypadku utrzymywania koni dorosłych o wysokości w kłębie: do 147 cm – szerokość 1,6 m i długości 2,1 m; powyżej 147 cm – szerokość 1,8 m i długości 3,1 m.

Swoboda w boksie

Boksy są najlepsze dla ogierów, koni sportowych, rekreacyjnych lub klaczy ze źrebakami pod warunkiem, że ogiery, konie sportowe i rekreacyjne systematycznie pracują pod siodłem lub w zaprzęgu, a klacze ze źrebakami większą część doby przebywają poza stajnią na pastwisku. Wymiary boksów: dla klaczy ze źrebakiem – 4 x 4 m: dla innych koni utrzymywanych indywidualne – 3 x 4 m. W boksach większych np. o wymiarach: 5 x 4 m lub 4,5 x 4,5 m można utrzymywać po dwa konie. Międzynarodowa Federacja Jeździecka określa minimalne wymiary boksów dla koni sportowych: 3 x 3 m (wymaganych od organizatorów zawodów), ale część boksów dla większych koni powinno mieć powierzchnię 12 m2 na jednego konia. Konie w boksach mają zapewnioną: swobodę, bezpieczeństwo, doskonały wypoczynek i możliwość poruszania się, (choć na ograniczonej przestrzeni) oraz wygodne wstawanie i kładzenie się.

Dla klaczy ze źrebakiem boks powinien być wyposażony dodatkowo w żłóbek z uwiązem dla źrebaka. Z takiego żłóbka klacz nie powinna zjadać paszy specjalnej przeznaczonej dla źrebaka. W czasie pobytu w boksie najłatwiej jest przyzwyczaić źrebaka do wiązania i przeprowadzania zabiegów zootechnicznych i weterynaryjnych.

Wygrodzenia – przegrody między boksami powinny mieć wysokość całkowitą 2,2 m w tym: do wysokości 1,5 m od posadzki należy je zrobić jako pełne np. z grubych desek lub ażurowe z mocnych prętów zamontowanych w odległości 6-7 cm, aby koń nie włożył nogi, a wyżej zaleca się zainstalować ściankę ażurową z prętów lub stalowej siatki w celu zapewnienia dobrej widoczności i kontaktu z innymi końmi.

Drzwi do boksu o szerokości 130-150 cm i wysokości 220 cm najlepiej przesuwne lub otwierane się na zewnątrz o 180o na ścianę boksu od strony korytarza, aby nie dochodziło do urazów. Konstrukcja drzwi i wygrodzeń musi być mocna oraz odpowiednio szczelna i bezpieczna, aby uniknąć urazów.

Każdy boks należy wyposażyć w żłób i poidło, które umieszcza się na wysokości 0,8-1,0 m od poziomu posadzki. Poidło mocuje się w pewnej odległości, aby koń nie zanieczyszczał go paszą. Na pasze objętościowe (siano, zielonkę) mocuje się odpowiednią drabinkę, specjalny kosz lub siatkę na ścianie.

W stajniach z korytarzem paszowo-komunikacyjnym najlepszym rozwiązaniem jest wykonanie specjalnego wygrodzenia (od strony korytarza) z pionowo ustawionych rur. Rozstawa rur powinna umożliwiać swobodne wkładanie głowy konia i pobieranie pasz zadawanych bezpośrednio na podwyższony korytarz lub do specjalnie zamontowanych do przegród nad korytarzem żłobów, poideł i pojemników np. na lizawki solne. Ten sposób karmienia jest bardzo wygodny dla obsługi i umożliwia bezpośredni kontakt człowieka z koniem bez potrzeby wchodzenia do boksu.

Dobrze jest, gdy przegrody boczne boksów (międzyboksowe) dadzą się wysuwać na korytarz paszowy lub otwierać na ścianę na czas czyszczenia boksów. Wtedy tworzy się przy ścianie ciąg komunikacyjny do mechanicznego usuwania obornika np. spychaczem zamontowanym na ciągniku. W tym czasie konie powinne być poza stajnią. Te proste rozwiązanie pozwala również na wygodne i bezpieczne ścielenie boksów słomą po ich wyczyszczeniu.

W dużych stadach biegalnie są najlepszymi stajniami

Biegalnie najczęściej służą do wychowu młodzieży, która najlepiej czuje się w grupie. Na pastwisku, czy w obszernej biegalni zabawy i rywalizacja w jedzeniu sprzyjają prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu. Stwarzają też doskonałe warunki do wspólnego wypoczynku. W biegalni na 1 konia wystarczy około 10 m2 powierzchni, a nawet 5-7 m2, gdy biegalnia ma bezpośrednie wyjście na wybieg.

W budynkach o małej szerokości można też zrezygnować z korytarza komunikacyjnego, wystarczą tylko żłoby wzdłuż ścian i koryto do pojenia. Siano można zadawać bezpośrednio na ściółkę wzdłuż ścian. Konie są wiązane tylko na odpas – przyzwyczajają się do ustalonych dla nich miejsc i w porze karmienia ustawiają się na swoich stanowiskach, a w czasie ich wiązania można mieć kontakt z każdym koniem.

Stadniny koni półkrwi na biegalniach utrzymują również klacze ze źrebakami – jest to wspaniały, tani i zdrowy system godny polecenia. Przy klaczach karmiących na czas odpasu stosuje się ich wiązanie przy żłobach wzdłuż ścian, a potem chodzą luzem po biegalni najlepiej otwartej na wybieg. W biegalni należy odgrodzić miejsce karmienia źrebiąt tak, aby źrebięta mogły przechodzić pod nim do paszy przeznaczonej wyłącznie dla nich.

Przy szerokich budynkach biegalnie można wyposażyć w korytarz paszowy środkiem budynku, a po obu stronach korytarza powstają dwie podłużne biegalnie. Przy węższych budynkach przy jednej ze ścian usytuować można korytarz paszowy a między nim i drugą ścianą będzie biegalnia. W takich stajniach łatwa jest mechanizacja usuwania obornika i ścielenia słomą oraz zadawania pasz. Po zamontowaniu odpowiedniej przegrody pasze można zadawać na podwyższony korytarz paszowy.

Wygoda pomieszczeń dla koni wiąże się z komfortem psychicznym, jaki zapewnia równa posadzka, ścielona suchą słomą, dużo światła i świeżego powietrza oraz łatwość sprzątania i obsługi. Pomieszczenie jak i sprzęt oraz urządzenia stajni powinny być łatwe w utrzymaniu, czyszczeniu i dezynfekcji.

Unijne ustawodawstwo w zakresie dobrostanu

Regulowane jest ogólnymi przepisami o ochronie i hodowli zwierząt w UE, a standardy oparte są na wykładni ogólnych przepisów o dobrostanie zwierząt (Dyrektywa UE 78/923/EEC z 19 czerwca 1978 r. dotycząca zawarcia Europejskiej Konwencji o ochronie zwierząt gospodarskich i Dyrektywa Rady 98/58/EC z 20 lipca 1998 roku o ochronie zwierząt trzymanych dla potrzeb gospodarskich) dokonywanej w zaleceniach, co do ogólnych dobrych praktyk w zakresie zarządzania gospodarstwem.

Każdy kraj stosuje tu swoje zalecenia. Tak, więc unijne akty prawne regulujące dobrostan określają ogólne, minimalne standardy dobrostanu zwierząt, które powinny być przestrzegane w UE. Nie ma zaś szczegółowych wskazań, co do tego, jakie wymiary powinny mieć boksy, jaki stosować system utrzymania koni itp. Niektóre kraje członkowskie UE mają wewnętrzne akty prawne regulujące te problemy.

Normatywy dla koni w Polsce

Wskazania, jakie powinny być minimalne warunki utrzymania koni i innych zwierząt gospodarskich zawiera Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (Dz.U. nr 167, poz. 1629 ze zm.). Jest to akt wykonawczy do Ustawy o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. nr 106 z 2003 r., poz. 1002 ze zm.).

Konie w pomieszczeniach inwentarskich powinny być utrzymywane na ściółce: w boksach, w systemie wolnostanowiskowym (bez uwięzi) oraz na stanowiskach (na uwięzi). Ogiery i klacze powyżej jednego roku życia utrzymuje się oddzielnie.

Minimalna powierzchnia boksów: koń dorosły, – co najmniej 9 m2/sztukę; klacz ze źrebakiem, – co najmniej 12 m2. Dla obsługi powinna być zapewniona możliwość łatwego usuwania obornika, ścielenia słomy, zadawania pasz oraz bezpieczna praca i pielęgnacja.

Minimalna powierzchnia w systemie wolnostanowiskowym bez uwięzi powinna wynosić: 10 m2 w przeliczeniu na jednego konia, 12 m2 na klacz ze źrebięciem.

Minimalne wymiary stanowisk uwięziowych dla koni dorosłych o wysokości w kłębie: do 147 cm – długość 2,1 m i szerokość 1,6 m; powyżej 147 cm – długość 3,1 m i szerokość 1,8 m.
Praktycznie wielkość stanowiska oblicza się dla każdej rasy oddzielnie: długość stanowiska = 2 razy skośna długość ciała minus 10%, szerokość stanowiska = wysokość w kłębie plus 10 cm.

System stanowiskowy nie jest zalecany, bo konie uwiązane nie mają swobody ruchu. Natomiast przy niedużej liczbie koni wygodne i powszechnie zalecane są boksy. W systemie boksowym każdy koń ma możliwość swobodnego ruchu, choć na ograniczonej powierzchni.

Wentylacja – koń jako zwierzę otwartych przestrzeni, ma duże wymagania co do jakości stajennego powietrza, dlatego kubatura stajni na konia powinna wynosić 40 m3. Hodowca lub użytkownik koni inwestując w urządzenie stajni musi zadbać o wentylację i dobre warunki utrzymania, bo one wpływają na wartość użytkową i zdrowotność koni.

W pomieszczeniu inwentarskim dla koni wymagania dotyczące mikroklimatu są następujące:
. stężenie dwutlenku węgla nie powinno przekraczać 3 000 ppm, siarkowodoru – 5 ppm, a koncentracja amoniaku do 20 ppm
. wilgotność powietrza nie powinna przekraczać 80%, ruch powietrza do 0,3 m/s, a temperatura w stajni powinna wynosić powyżej 5oC
. prędkość przepływu powietrza nie powinna przekraczać 0,3 m/s.

Stajnie muszą być widne – konie są zwierzętami długiego dnia i potrzebują dużo światła i czystego powietrza. Dlatego stajnie powinny być wysokie (3,5-4 m). Okna umieszcza się wysoko, a w nowobudowanych (bez stropów) najlepsze jest oświetlenie kalenicowe. Powierzchnia okien do podłogi powinna wynosić przynajmniej 1:15. Okna powinny być uchylne górą do środka, gdyż są ważnym elementem wentylacji. W miejsce okien można zastosować w otworach okiennych specjalne siatki, które są praktyczne i zapewniają dopływ powietrza, a nie dopuszczają do przeciągów oraz nie wymagają mycia i nakładów na konserwację.

Pensjonaty dla koni modne przy dużych miastach

Miłośnicy koni, którzy nie posiadają warunków do ich chowu i hodowli we własnym zakresie mogą zlecić utrzymanie konia lub koni w specjalnym pensjonacie. Opłata za miesięczny pobyt wynosi od 450 do 2000 zł i obejmuje boks dla konia, karmienie trzy razy dziennie oraz podstawowe zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne.

Codzienny ruch konia, to sprawa właściciela, który rano przyjeżdża do stadniny i wyprowadza zwierzę do ujeżdżalni, a potem na padok. Przy wyższych cenach zapewnia się jeszcze chodzenie konia na karuzeli. Wiele stadnin oferuje pracę trenersko-jeździecką z koniem w ramach dodatkowej opłaty. Podobnie jak dodatkowa opieka weterynaryjna, czyszczenie i podkuwanie kopyt, czy np. solarium dla konia.

Zalecenia końcowe

• W gospodarstwach, w których utrzymywane są konie, powinno znajdować się ich, co najmniej dwa.
• Najlepszym systemem utrzymania koni jest stajnia wolnostanowiskowa ze swobodnym dostępem do wybiegu.
• Powierzchnia wybiegu powinna być sucha o zalecanych wymiarach co najmniej 50 x 100 m. Na wybiegu konie powinny przebywać w grupach i mieć zapewniony dostęp do wody, siana i możliwość schronienia się w cień.
• Konie, a w szczególności młodzież hodowlana najlepiej czują się w grupie. Na pastwisku, czy na obszernym wybiegu, zabawy i rywalizacja w jedzeniu sprzyjają prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu. Stwarzają też doskonałe warunki do wspólnego wypoczynku.
• Zapewnienie zwierzętom ruchu, wspólnego pobytu na pastwisku i wybiegu oraz interesujących widoków ze wszystkich stron zapobiega powstawaniu narowów i złego samopoczucia u koni.

Stanisław Nowowiejski