Szkodniki magazynowe zjadają przechowywane ziarno, zanieczyszczają je wylinkami, martwymi osobnikami i odchodami powodując zawilgocenie i zagrzewanie się ziarna. Przechowywane zboża tracą wartość użytkową i towarową.
W wielu gospodarstwach rolnych, które z różnych względów decydują się na długotrwałe przechowywanie ziarna zbóż w magazynach, coraz częściej pojawia się problem szkodników magazynowych. Na inwazję szkodników szczególnie narażone jest ziarno zwożone po omłotach do magazynów. Zapach świeżego, wilgotnego ziarna przywabia szkodniki znajdujące się w różnych zakamarkach pomieszczeń magazynowych oraz w resztkach nieuprzątniętego, starego ziarna. W naszych warunkach, w spichrzach i magazynach, spotkać można wiele gatunków szkodników, między innymi – roztocza, chrząszcze (pustosz kradnik, mącznik młynarek, trojszyk ulec, wołek zbożowy) oraz motyle (mól ziarniak, mklik mączny).
Wołek zbożowy najgroźniejszy
Najgroźniejszym i najczęściej występującym szkodnikiem magazynowanego ziarna zbóż jest jednak wołek zbożowy. Najczęściej atakuje on ziarno pszenicy i jęczmienia wygryzając w nim liczne drobne otworki, ale może niszczyć także ziarno innych gatunków zbóż. Szacuje się, że straty powodowane żerowaniem tego szkodnika wynoszą do 5% przechowywanego ziarna. Wołek zbożowy jest chrząszczem barwy brązowej do czarnej i długości 3 do 5 mm. Jego larwy rozwijają się tylko w ziarnie zbóż, grubo mielonych kaszach i makaronie. W optymalnych warunkach tj. w temperaturze ok. 26oC i wilgotności względnej powietrza 85 – 95% rozwój tego szkodnika trwa ok. 35 dni. Jedna para wołków po 6 pokoleniach może wytworzyć ponad 8 mln osobników, z których każdy zjada dziennie około 0,5 mg ziarna. Dorosłe osobniki żyją około 150 dni. Płodność samic zależy od warunków środowiska a także od dostępności pokarmu. W korzystnych warunkach składają one do 9 jaj dziennie. W temperaturze poniżej 10oC i powyżej 34oC składanie jaj ustaje. Liczba składanych jaj zależy także od liczebności samic – im mniejsza jest liczba samic tym większą liczbę jaj składa każda z nich. Najczęściej jaja składane są w grzbietowej części ziarna w pobliżu tzw. „bródki”. Dalszy rozwój szkodnika, do przepoczwarczenia, przebiega we wnętrzu ziarna. Po wyjściu z poczwarki chrząszcze pozostają jeszcze przez kilka do kilkunastu dni wewnątrz ziarna a następnie wydostają się na zewnątrz i po kilku dniach przystępują do składania jaj. Dorosłe chrząszcze po zasiedleniu ziarna rozpoczynają żerowanie w części zarodkowej, która jest bogata w tłuszcz i białko.
Źródła porażenia
Szkodniki magazynowe występujące w naszych magazynach, z wyjątkiem strąkowca fasolowego, nie mogą rozwijać się w polu. Porażenie ziarna może nastąpić dopiero po zbiorach – w magazynie. Źródłem porażenia mogą być także środki transportu, maszyny do czyszczenia ziarna oraz bardzo często worki. Zdarzają się też przypadki zakupu porażonego ziarna paszowego.
Sposoby zabezpieczenia
Aby zabezpieczyć spichrze przed szkodnikami magazynowymi, nie należy przechowywać w nich porażonych produktów a przede wszystkim trzeba utrzymywać czystość w pomieszczeniach. Co najmniej 2 razy w roku niezbędne jest przeprowadzenie gruntownych porządków. Ściany, sufit i podłogę pustego magazynu należy oczyścić, usunąć resztki nasion, śmieci, pajęczyny i kurz. Wymiecione z magazynu resztki zbóż można przeznaczyć na paszę, spalić albo zakopać na głębokość ok. 30 cm po uprzednim zalaniu 20% roztworem wapna chlorowanego. Niedopuszczalne jest przechowywanie pasz, pustych opakowań i zbędnego sprzętu razem z ziarnem. Niedopuszczalne jest także mieszanie w magazynie nowego ziarna ze starym ponieważ nowe ziarno zawiera zwykle więcej wilgoci i szkodniki chętnie do niego przechodzą. W czasie przechowywania ziarna należy zadbać o to, aby nie uległo ono zawilgoceniu i nie zagrzewało się. Magazyn zbożowy nie powinien więc znajdować się bezpośrednio nad pomieszczeniami gospodarczymi (chlewnie, obory), gdyż jest tam zawsze wyższa temperatura i wyższa wilgotność powietrza, co sprzyja rozwojowi szkodników. Duże znaczenie ma też czyszczenie używanych worków np. poprzez dokładne wytrzepanie, moczenie przez 2 godziny w gorącej wodzie lub fumigację w komorach gazowych w wyspecjalizowanych zakładach.
Dezynsekcja magazynów
Na 2 tygodnie przed planowanym rozpoczęciem składowania ziarna w pomieszczeniach magazynowych powinno się przeprowadzić zabieg dezynsekcji przy użyciu preparatów kontaktowych oraz fumigantów. Fumiganty są związkami lotnymi, które po zastosowaniu działają w formie gazowej. Są to preparaty bardzo silnie trujące (I klasa toksyczności) i mogą być stosowane wyłącznie przez ekipy specjalistyczne i tylko w pomieszczeniach magazynowych odpowiadających warunkom technicznym i zapewniających bezpieczeństwo dla ludzi i zwierząt. Gazowany obiekt musi być szczelny, łatwy do wietrzenia i znajdować się co najmniej 15 m od pomieszczeń mieszkalnych, biurowych i zabudowań gospodarczych. Fumigacja jest bardzo skuteczną metodą zwalczania szkodników. Pamiętać jednak należy, że niektóre z zalecanych preparatów można stosować wyłącznie w pustych magazynach.
Zabiegi insektycydami kontaktowymi mogą wykonywać samodzielnie właściciele obiektów magazynowych z zachowaniem szczególnej ostrożności. Zabiegi powinny być wykonane w możliwie najkrótszym czasie. Rozpoczynać je trzeba zawsze od najdalszego miejsca w kierunku wyjścia, do którego się wycofujemy. Pamiętać należy, że żadnym preparatem nie wolno opryskiwać bezpośrednio środków spożywczych, pasz oraz produktów przeznaczonych do ich produkcji. Zalecane przez IOR w Poznaniu insektycydy stosować zgodnie z instrukcją zamieszczoną na opakowaniu preparatu.
Stanisław Dudziuk