Jęczmień ozimy – odpowiedzią na zmiany czynników klimatycznych

lis 4, 2009

Pomimo wielu zalet jęczmień ozimy w województwie podlaskim jest uprawiany w niewielkim zakresie. W 2008 roku było to około 2500 ha. Wynika to prawdopodobnie z braku informacji o walorach i wymaganiach tej formy jęczmienia jak również niewystarczającej wiedzy na temat bardzo dużego, w ostatnich latach, postępu w hodowli nowych, bardziej mrozoodpornych odmian.

Zalety jęczmienia ozimego

. Wysoka potencjalnie wydajność ziarna z 1 ha. W 2008 roku w województwie podlaskim uzyskano średnie plony jęczmienia ozimego w wysokości około 31 dt/ha tj. o około 5 dt/ha więcej niż jęczmienia jarego. Z roślin zbożowych nieznacznie wyżej od jęczmienia ozimego plonowała tylko pszenica ozima.
. Wysoka wartość paszowa ziarna – wyższa niż żyta (większa zawartość białka oraz aminokwasów egzogennych) i owsa (mniejsza zawartość łuski). Również słoma jęczmienna ma lepszą jakość od pozostałych zbóż ze względu na wyższą zawartość białka.
. Odporność na suszę wiosenną – największa ze zbóż. Jest to wynikiem szybszego wchodzenia jęczmienia ozimego w fazę strzelania w źdźbło i kłoszenia dzięki czemu w okresach krytycznego zapotrzebowania bardziej efektywnie wykorzystuje wodę z zapasów pozimowych. Jęczmień ozimy charakteryzuje się także niskim współczynnikiem transpiracji dzięki czemu jest najmniej wrażliwy niż inne zboża na majowe susze. Jego uprawa może być więc odpowiedzią na zachodzące w ostatnich latach zmiany czynników klimatycznych.
. Krótszy okres wegetacji w porównaniu do innych zbóż ozimych. Spowodowane to jest szybszym rozwojem roślin a więc o około 3-4 tygodnie wcześniejszym dojrzewaniem w porównaniu do pszenżyta ozimego czy pszenicy ozimej. Jest to szczególnie ważne dla rolników uprawiających rzepak ozimy. Wcześniejsze schodzenie z pola jęczmienia ozimego pozostawia bowiem więcej czasu na prawidłową uprawę i odpowiednio długi okres na odleżenie się gleby przed siewem rzepaku.

Wady

Najważniejszą wadą jęczmienia ozimego jest niższa zimotrwałość w porównaniu do innych gatunków zbóż ozimych oraz niewielka tolerancja na kwaśny odczyn gleby. Bez pokrywy śniegowej znosi on mrozy do -10°C. Wypadanie roślin zachodzi najczęściej na przedwiośniu gdy po okresowym ociepleniu następuje spadek temperatury i wystąpią mroźne, wysuszające wiatry. Trzeba wiedzieć, że posiada on dużą zdolność do regeneracji. Często bywa, że plantacja oceniona wstępnie jako nienadająca się do pozostawienia w uprawie dzięki dużym zdolnościom regeneracyjnym roślin jęczmienia potrafi zmienić się w zwarty łan i będzie plonować na zupełnie przyzwoitym poziomie.
Z uwagi na mniej korzystne warunki klimatyczno-glebowe, w województwie podlaskim, w porównaniu do innych regionów Polski konieczne jest bardziej rygorystyczne przestrzeganie reżimu technologicznego, zwłaszcza w zakresie wapnowania gleb oraz doboru odpowiednich, sprawdzonych w naszych warunkach odmian.

Odmiany

Aktualnie w rejestrze znajduje się 19 odmian, z których do uprawy w warunkach klimatyczno-glebowych województwa podlaskiego (ze względu na ich zimotrwałość oraz plenność) najbardziej zalecane są: Karakan, Rosita, Nickela, Fridericus, Scarpia, Maybrit. Odmiany te wykazują bardzo duże zróżnicowanie zarówno pod względem wydajności i odporności na choroby jak również tolerancji na zakwaszenie gleb. Różnią się też parametrami jakościowymi ziarna.

Wymagania glebowe i przedplon

Jęczmień ozimy ma nieco mniejsze wymagania glebowe od pszenicy ale większe od żyta. Powinien więc być uprawiany przede wszystkim na glebach zaliczanych do kompleksów glebowych pszennych oraz żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasa IIIb – IVa). Ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój roślin w okresie przedzimowym jest dobór odpowiedniego przedplonu. Z uwagi na bardzo duże wymagania co do odczynu gleby stanowiska przeznaczone pod jego uprawę powinny być regularnie odkwaszane (wapnowanie co 4 lata). Optymalne pH dla jęczmienia ozimego mieści się granicach 5,5 do 7,0.

Aby umożliwić staranne i terminowe przygotowanie gleby do siewu rośliny przedplonowe muszą odpowiednio wcześnie schodzić z pola. Do najlepszych przedplonów dla jęczmienia ozimego należą więc: rzepak, rośliny strączkowe (groch, peluszka, wyka) oraz wczesne ziemniaki. Do średnich jakościowo przedplonów zalicza się pszenicę ozimą, owies i pszenżyto ozime a do złych – jęczmień ozimy i jary oraz żyto. Decydując się na uprawę jęczmienia ozimego po złych przedplonach należy się liczyć z 10-15% obniżką plonu w stosunku do przedplonów niezbożowych.

Uprawa przedsiewna

Ważnym czynnikiem w uprawie jęczmienia ozimego jest sposób wykonania uprawy przedsiewnej ponieważ decyduje o równomierności wschodów i wzroście początkowym roślin a w efekcie o obsadzie roślin i zagęszczeniu łanu. Jęczmień ozimy należy wysiewać w glebę starannie doprawioną i dobrze odleżałą przez okres około 2-3 tygodni ponieważ osiadanie roli już po wschodach może spowodować rozrywanie korzeni i odsłanianie węzłów krzewienia a w efekcie zwiększenie podatności roślin na wymarzanie. Wybór sposobu uprawy roli zależy od terminu zbioru rośliny przedplonowej, stanu roli po zbiorze przedplonu oraz wyposażenia gospodarstwa w sprzęt uprawowy. W stanowiskach po zbożach zaleca się wykonanie orki „razówki” na głębokość około 25 cm, najlepiej z przedpłużkiem, zagregatowanym z wałem lub broną. Zapewni to umieszczenie osypanego ziarna zboża przedplonowego na głębokości uniemożliwiającej ich wzejście. Bezpośrednio przed siewem nasion najlepiej jest zastosować agregat uprawowy.

Wymagania nawozowe

Jęczmień ozimy, ze względu na słaby system korzeniowy ma duże wymagania nawozowe, zwłaszcza przy uprawie na słabszych glebach. W okresie wegetacji jesiennej pobiera on więcej składników pokarmowych niż żyto czy pszenica ozima.

Do wytworzenia plonu 1 tony ziarna pobiera z gleby ok. 23 kg N, 10 kg P2O5, 25 kg K2O, 10 kg Ca i 4 kg MgO. Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór fosforu w glebie oraz średnią wrażliwość na niedobór potasu. Poziom nawożenia tymi składnikami różnicować należy w zależności od wyników badania zasobności gleby, jakości gleby i przewidywanego poziomu plonów. Zwykle stosuje się 60-85 kg P2O5 oraz 60-95 kg K2O na 1 ha.

Przy ustalaniu wysokości dawek nawozów azotowych należy uwzględniać wiele czynników współdecydujących o wysokości uzyskiwanych plonów, takich jak: naturalna żyzność gleby, przedplon, przebieg pogody w okresie wegetacji, nasilenie występowania chorób i szkodników oraz poziom agrotechniki. Przy przypadku stwierdzenia dużego zapotrzebowania na azot należy zastosować 80-100 kg N/ha, przy średnim zapotrzebowaniu – 65-80 kg N/ha a przy małym – 50-65 kg N/ha. Duże potrzeby nawożenia roślin azotem występują na glebach średniej jakości o pH powyżej 6,0, gdy opady zimowe przekroczyły średnią dla wielolecia a przedplon nawożony był małą dawką azotu, przy braku roślin motylkowych w zmianowaniu, optymalnym terminie siewu oraz pełnej ochronie roślin. Stosowanie niewielkich dawek azotu jesienią (20-40 kg N/ha) zalecane jest tylko w przypadku uprawy jęczmienia ozimego po zbożach, zwłaszcza jeżeli była przyorywana słoma. W pozostałych przypadkach nawozy azotowe należy wysiewać wiosną. Dawki do 50 kg N/ha należy stosować jednorazowo w okresie ruszania wegetacji wiosennej. Wyższe dawki zaleca się dzielić – połowę po ruszeniu wegetacji a resztę w początkowej fazie strzelania w źdźbło. W przypadku stosowania azotu w 3 dawkach – 50% – przy ruszaniu wegetacji, 35% – pod koniec fazy krzewienia i 15% na początku kłoszenia. W warunkach suszy dobre efekty daje dolistne stosowanie azotu (w formie oprysku). Stężenie roztworu cieczy roboczej mocznika trzeba dostosować do fazy rozwojowej jęczmienia. W okresie krzewienia zalecane jest stężenie 11-13%, w początkowej fazie strzelania w źdźbło – 10%, w fazie kłoszenia – 5%.

Termin siewu

W warunkach woj. podlaskiego optymalnym terminem siewu jest 10-15 września. Jak wykazuje praktyka rolnicza, zarówno przedwczesny jak i zbyt późny termin siewu niekorzystnie wpływają na wzrost i rozwój jęczmienia ozimego. Przy zbyt wczesnym siewie, podobnie jak i przy zbyt gęstym, jęczmień wytwarza zbyt dużo masy wegetatywnej co zwiększa podatność roślin na wymarzanie i jesienne porażenie chorobami. Zbyt późny siew uniemożliwia nagromadzenie przed zimą dostatecznej ilości węglowodanów, które mają decydujący wpływ na dobre przezimowanie roślin.

Ilość wysiewu

Przy ustalaniu normy wysiewu należy uwzględniać: jakość gleby, przedplon, termin siewu oraz wartość użytkową materiału siewnego. Na kompleksie glebowym pszennym bardzo dobrym i dobrym zaleca się wysiewać od 320 do 350 ziaren na 1 m2 (133-147 kg/ha*), na żytnim bardzo dobrym i zbożowo-pastewnym mocnym od 280 do 410 ziaren na 1 m2 (160-173 kg/ha) a na pszennym wadliwym i żytnim dobrym od 430 do 460 ziaren na 1 m2 (181-194 kg/ha). W przypadku opóźnionego terminu siewu zalecane normy wysiewu należy zwiększyć o 10 %.
Podobnie jak inne zboża, jęczmień ozimy należy wysiewać w rozstawie 10-15 cm, na głębokość 3-5 cm.

Zwalczanie chwastów i szkodników

Plantacje jęczmienia ozimego z racji wczesnego terminu siewu są bardzo podatne na zachwaszczenie. Zabiegi chemicznego zwalczania chwastów można wykonywać zarówno w okresie jesiennym jak i wiosennym. Zabiegi wiosenne są jednak mniej skuteczne. W przypadku wystąpienia silnego zachwaszczenia zwalczanie chwastów należy rozpocząć więc już jesienią preparatami dostosowanymi do gatunku chwastów dominujących na danym polu.

Strategia ochrony jęczmienia ozimego przed chorobami zakłada utrzymanie w stanie wolnym od chorób trzech górnych liści w okresie do fazy kłoszenia oraz dwóch liści w fazie po wykłoszeniu.
Spośród szkodników największe szkody w zasiewach jęczmienia wyrządzają skrzypionki i mszyce. Mszyce należy zwalczać od pełni kłoszenia do początku dojrzałości mlecznej ziarna (przy średnim nasileniu 5 mszyc na 100 kłosach) natomiast skrzypionki zwalczać należy w okresie masowego wylęgu larw (jeżeli na jednej roślinie występuje średnio 1-2 larwy).

Wszystkie zabiegi ochrony roślin wykonywać należy zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin.
W warunkach województwa podlaskiego jęczmień ozimy dojrzewa zwykle w drugiej – trzeciej dekadzie lipca. Należy unikać opóźniania terminu zbioru ponieważ jęczmień wykazuje tendencję do obłamywania się kłosów a to się wiąże ze stratą plonu.

Stanisław Dudziuk

* – przybliżony wysiew w kg/ha (założenia: MTZ – 40 g, zdolność kiełkowania nasion – 95 %, przedplon – pszenica ozima).

Skip to content