Zadbać o ziemniaka podczas przechowywania

gru 8, 2010

Maleje powierzchnia uprawy ziemniaka. Musimy więc lepiej wykorzystywać coraz mniejsze zbiory i ograniczać straty podczas przechowywania bulw. W związku z tym, sterować procesami życiowymi bulw, które są przechowywane przez około 10 miesięcy, aby zmiany ilościowe i jakościowe były jak najmniejsze.

Powierzchnia uprawy ziemniaka w województwie podlaskim ciągle się zmniejsza. Jeszcze w 2000 roku wynosiła około 70 tysięcy ha, a w roku 2010 uprawiano je tylko na 24 tysiącach hektarów. Stanowiło to około 3% w strukturze zasiewów.

Z zachodzących zmian wynika, że ziemniak staje się warzywem. Skoro jest go mało w uprawach to szczególnie należy zadbać o to, by dobrze przechować i wykorzystać. W związku z tym, należy tak sterować procesami życiowymi bulw, które są przechowywane przez około 10 miesięcy aby zmiany ilościowe i jakościowe były jak najmniejsze.

Na wielkość strat wpływają czynniki występujące w okresie wegetacji a przede wszystkim w czasie przechowywania. Procesy życiowe zachodzące w bulwach w czasie przechowywania prowadzą do strat przechowalniczych tzw. ubytków naturalnych, gnicia i pogarszania się jakości. Straty jakościowe to zmniejszenie suchej masy i składników odżywczych oraz zwiększenie skłonności do zmiany barwy miąższu w czasie procesów przetwórczych.

Ubytki naturalne

Oddychanie w bulwach jest procesem wieloetapowym, polegającym na utlenianiu węglowodanów i wydzielaniu dwutlenku węgla, wody i energii cieplnej. Bulwy po zbiorze oddychają intensywnie, potem intensywność maleje, a po miesiącu przechowywania stabilizuje się na najniższym poziomie, by ponownie wzrosnąć na początku kiełkowania bulw. Intensywność oddychania zależy od odmiany i dojrzałości bulw. Decydujący jednak wpływ na oddychanie ma temperatura przechowywania. Najsłabiej bulwy oddychają w temperaturze 4-6°C. Jej wzrost powoduje wzrost intensywności oddychania. Również wzrost intensywności oddychania powoduje przechowywanie bulw w temperaturze poniżej 3-4°C. Oddychanie bulw, powoduje w pryzmie wzrost temperatury i stężenia CO2. W związku z tym zaleca się, aby wydzielane ciepło przez bulwy odprowadzać na zewnątrz, natomiast właściwą temperaturę bulw utrzymać za pomocą odpowiedniej wentylacji.

Transpiracja jest związana z odparowywaniem wody z bulw. Zachodzi w trakcie całego okresu przechowywania. Intensywność jej, zależy od cech fizjologicznych bulwy oraz od warunków przechowywania, a głównie od temperatury, wilgotności, intensywności wentylacji i fazy przechowywania. Wraz z ubytkiem wody ubywa masa bulwy i dochodzi do zmian jakościowych polegających na pomarszczeniu, gąbczastości oraz pojawieniu się nekroz w postaci ciemnych plam fizjologicznych. W zależności od odmian różnice w ubytkach naturalnych są duże. Ujawniają się szczególnie mocno podczas przechowywania bulw przy niższej wilgotności tj. w granicach 85-88%. Największa transpiracja jest w okresie dojrzewania fizjologicznego, po zbiorze oraz w końcowej fazie przechowywania, kiedy jest intensywny wzrost kiełków. Wpływ na przebieg transpiracji ma intensywniejsza jesienią i wiosną wentylacja oraz niższa wilgotność zewnętrzna występująca w tym okresie. Duże straty wody powstają w wyniku uszkodzeń bulw podczas zbioru i przeładunku do przechowalni. Wysokość ich może być 3-5 razy wyższa w porównaniu z nieuszkodzonymi bulwami. Na odparowywanie wody istotny wpływ ma również intensywność wietrzenia przechowalni, prędkość przepływu powietrza wokół przechowywanych bulw i czas trwania wentylacji. Im mniejszy jest ruch powietrza wokół bulw tym mniejsze jest odparowywanie. Wzrost prędkości powietrza przepływającego wokół bulw zwiększa odparowywanie wody.

Kiełkowanie przyczynia się do strat przechowalniczych z uwagi na zwiększoną intensywność transpiracji i oddychania. Decydujący wpływ na rozpoczęcie kiełkowania i intensywność wzrostu kiełków ma temperatura przechowywania. Jeśli bulwy są przechowywane w wyższych temperaturach to skraca się okres ich uśpienia i proces kiełkowania zaczyna się wcześniej z większą intensywnością. Przechowywanie bulw w temperaturach 2-3°C wydłuża okres uśpienia i ogranicza intensywność wzrostu kiełków. Wyrosłe duże kiełki są przeszkodą, gdyż ograniczają ruch powietrza w pryzmie w trakcie wentylacji. Ponadto usuwanie ich zwiększa nakład pracy przed sprzedażą ziemniaków.

Choroby

Znaczne straty często nawet bardzo duże w przechowywanych ziemniakach powodowane są przez choroby przechowalnicze do których zalicza się zarazę ziemniaka oraz zgnilizny: mokrą, suchą i mieszaną.

Zaraza ziemniaka, jest jedną z najgroźniejszych chorób, wywołana przez grzyb Phytophthora infestans. Grzyb w odpowiednich warunkach poraża najpierw części nadziemne, a następnie bulwy obniżając plony ziemniaka. Zainfekowane i wysadzone bulwy mogą gnić w polu, a jeśli porażenie nastąpiło pod koniec wegetacji, wówczas proces gnicia może się rozpocząć dopiero w przechowalni. Takie bulwy łatwo ulegają wtórnej infekcji innymi patogenami.

Mokra zgnilizna jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez bakterie z rodzaju Pectobacterium. Wstępowanie i rozprzestrzenianie się jej zależy od zdrowotności sadzeniaków. Zainfekowane wysadzone sadzeniaki są głównym źródłem infekcji bulw potomnych, które w czasie przechowywania mogą ulec gniciu. Często infekcji bakteryjnej ulegają bulwy uszkodzone lub porażone wcześniej przez inne choroby jak np. zarazę ziemniaka. Występowanie i rozwój choroby zależy od warunków wilgotnościowo-temperaturowych panujących w pryzmie ziemniaka. Jeśli wystąpi wzrost temperatury i wilgotności względnej powietrza oraz stężenia dwutlenku węgla w atmosferze to wówczas nastąpią warunki stymulujące rozwój tej choroby. Chcąc ograniczyć zagrożenie mokrą zgnilizną, zaleca się zwiększyć intensywność wietrzenia przy niskiej wilgotności powietrza zewnętrznego (75-85%), bez sztucznego nawilżania.

Sucha zgnilizna jest powodowana przez grzyby z rodzaju Fusarium. Występuje jesienią , ale masowo opanowuje bulwy ziemniaków w okresie wiosennym. Powszechna jest nie tylko w Polsce ale i w Europie. Występuje głównie w uszkodzonych bulwach. Zauważono, że im większe jest skaleczenie bulwy tym większe jest prawdopodobieństwo infekcji grzybami Fusarium. Do wtórnej infekcji dochodzi w wyniku porażenia bulw przez zarazę. W praktyce, by uniknąć uszkodzeń i rozwoju suchej zgnilizny zbiór dojrzałych bulw zaleca się przeprowadzić właściwie wyregulowanymi maszynami, przy wyższych temperaturach występujących w ciągu dnia. Przy tej chorobie na porażenie bulw ma duży wpływ temperatura. Niska, hamuje rozwój patogena w miąższu. Stwierdzono również stymulujący wpływ ciągłej wentylacji na rozwój tej choroby.

Zgnilizna mieszana pojawia się w bulwach, gdy do środka wniknie dwa lub kilka patogenów. Zasiedlenie patogenów może nastąpić jednocześnie lub w innych terminach. Najczęściej dochodzi do wtórnego zakażenia bakteriami wywołującymi mokrą zgniliznę (Pectobacterium carotovorum subsp. carotovora) bulw porażonych pierwotnie suchą zgnilizną. Infekcja mieszana powoduje kilkakrotnie większe porażenie i straty niż infekcja pojedynczymi sprawcami zgnilizn. Duże znaczenie w rozwoju tej choroby mają warunki środowiska. Stymulujący wpływ na rozwój tej choroby ma wzrost wilgotności względnej oraz zawartość CO2 w atmosferze.

zie007

Wielkość strat i ich ograniczanie

Jak wykazują badania IHAR, największe straty powstają w wyniku ubytków naturalnych oraz gnicia bulw porażonych chorobami (tabela).

Udział (%) strat ziemniaków w zależności od temperatury przechowywania (12 odmian, lata 2006-2009) IHAR-PIB Oddział Jadwisie

Temperatura  przechowywania
(°C)
Ubytki naturalne
Choroby
Kiełki
8
61,6
31,9
6,5
5
69,6
29,4
1,0
3
65,8
34,2
0
Średnio
65,7
31,8
2,5

Istotne jest by zwrócić uwagę na stan zdrowotny ziemniaków. Jeśli bulwy są porażone to należy się liczyć z tym, że intensywne nawilżanie przyczyni się do wzrostu gnicia, a więc do większych strat. Badania IHAR wykazują, że w przechowalni, gdzie zastosowano nawilżanie, straty w wyniku ubytków naturalnych zmniejszyły się, ale straty w wyniku rozwoju chorób, szczególnie mokrej zgnilizny – wzrosły. Stosując wentylację z nawilżaniem należy pamiętać, aby nie dopuścić do kondensacji wody na bulwach, bo przyczyni się do rozwoju chorób przechowalniczych.

Główne działania związane z ograniczeniem strat

  • Jeśli planujemy przechowywać ziemniaki dłuższy czas, to wówczas do przechowywania takiego przeznaczyć bulwy chronione przed chorobami, dojrzałe bez uszkodzeń mechanicznych i zanieczyszczeń.
  • Przygotować do zużycia poszczególne partie i odmiany w kolejności, wynikającej z trwałości przechowalniczej, którą można odczytać z danych IHAR-PIB Jadwisin lub COBORU na stronie internetowej.
  • Pamiętać zawsze o jak najszybszym osuszaniu bulw przez intensywne wietrzenia we wstępnej fazie przechowywania.
  • Koniecznie po 2-3 tygodniach przechowywania przeprowadzić szczegółową ocenę stanu przechowywania ziemniaków.
  • Pamiętać o zagospodarowaniu w pierwszej kolejności ziemniaków najgorzej się przechowujących.
  • Zapewnić odpowiednie warunki termiczno-wilgotnościowe podczas długotrwałego przechowywania w zależności od kierunku użytkowania.
  • Zaprawiać w odpowiednim czasie ziemniaki, które będą przechowywane w wyższej temperaturze.
  • Raz w tygodni oceniać stan składowanych ziemniaków odnośnie kiełkowania, rozwoju chorób i zwilgocenia.
  • Na podstawie oceny stanu bulw podejmować szybkie decyzje o wentylacji i zagospodarowaniu ziemniaków.

Eugeniusz Stanisław Stefaniak

Skip to content