Szkodniki łuszczynowe w rzepaku ozimym są też groźne.

Potencjalne możliwości plonotwórcze rzepaku są znacznie większe niż plony uzyskiwane w praktyce. Uzyskanie wysokich plonów nie jest łatwe. Składa się na to wiele przyczyn. Chociażby mnóstwo szkodników, które w różnych okresach rozwojowych roślin ciągle rzepak atakują. Szkodliwość ich wynika z bardzo długiego okresu wegetacji rzepaku, który trwa około 320 dni. Warto zatem skutecznie je eliminować do takiego stopnia, by nie spowodowały znacznych strat. Praktyka wykazuje, że tylko zdrowa roślina asymilująca bez zakłóceń i pobierająca składniki pokarmowe oraz wodę, wyda dużą ilość dobrej jakości nasion.

Charakterystyka szkodników

Rzepak ozimy porażany jest przez kilka ważnych gospodarczo szkodników powodujących zróżnicowane szkody wpływające na poziom plonowania. Zależy to od organu, na którym się rozwijają, podatności odmiany oraz warunków i nasilenia szkodnika. W maju do początku czerwca w czasie kwitnienia w uprawach rzepaku pojawia się chowacz podobnik a następnie w fazie zawiązywania się łuszczyn pryszczarek kapustnik znacząco obniżając plony rzepaku. W końcowej części wegetacji, może zaatakować rzepak mszyca kapuściana.

Chowacz podobnik

Szkodnik powoduje uszkodzenia łuszczyn rzepaku. Chrząszcz jest o długości 2,5-3 mm, czarny, paski na pokrywach skrzydeł są równej szerokości z łuskowatymi włoskami ułożonymi w rzędy. Głowa jest ryjkowato wydłużona. Formą szkodliwą owada jest larwa 4-5 mm długości, białożółta z brązową głową, beznoga, rogalikowato zgięta żerująca wewnątrz łuszczyn na nasionach. W przypadku chowacza podobnika jest to jedna larwa, która zjada zazwyczaj kilka nasion (4-7), powoduje przedwczesne żółknięcie i lekkie zdeformowanie łuszczyn. Łuszczyna taka ma 1 otwór. Otwory w łuszczynach są wykorzystywane do składania jaj przez pryszczarka kapustnika do wewnątrz łuszczyny. Stwarzają również „bramę wejścia” dla atakujących sprawców chorób jak suchej zgnilizny, szarej pleśni i czerni krzyżowych. Bezpośrednie szkody są na ogół niewielkie, natomiast pośrednie wynikające z przygotowania warunków dla pryszczarka kapustnika, mogą być bardzo duże. W końcowym efekcie nasiona takie są słabo wykształcone o małej masie i gorszej jakości

Pryszczarek kapustnik

Owad dorosły to muchówka 1,2-1.5 mm długości, brązowoczarna, z czerwonawym odwłokiem, długimi czułkami i odnóżami. Larwa o długości ok. 2 mm, biała, później żółtawopomarańczowa, bez głowy i odnóży. Zaatakowane przez larwy łuszczyny przedwcześnie żółkną, nabrzmiewają, często wykrzywiają się w części wierzchołkowej, kurczą się i przedwcześnie pękają, a nasiona się osypują. Wewnątrz łuszczyny znajdują się liczne larwy (od 5 do nawet 100) niszczące nasiona. Pryszczarek kapustnik ma znaczenie gospodarcze wyłącznie w powiązaniu z chowaczem podobnikiem, który tworząc otwory w łuszczynach ułatwia składanie jaj do ich wnętrza. Szkody wyrządzane na rzepaku ozimym często ograniczają się do obrzeży pól. Największe straty powoduje, gdy w okresie kwitnienia roślin i początkowego rozwoju łuszczyn ma miejsce sucha i upalna pogoda.

Metody i sposoby ochrony

W przypadku chowacza podobnika to: agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych krzyżowych i warzyw kapustnych, wysiew nasion odmian późno zakwitających,

opryskiwanie roślin.

W przypadku pryszczarka kapustnika również agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wysiew odmian późno zakwitających, opryskiwanie roślin.

W praktyce, bardzo często okresy żerowania wymienionych szkodników na rzepaku zachodzą na siebie i wówczas ten sam zabieg chemiczny zwalcza równolegle kilka gatunków. Dlatego od fazy pąkowania, producent powinien monitorować stan plantacji i nie przeoczyć optymalnego momentu do przeprowadzenia zabiegu chemicznego po przekroczeniu progu szkodliwości. Wówczas będzie możliwość wyeliminowania chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika, a przy okazji – również mszycy kapuścianej. Jeśli tego nie zrobimy, to doprowadzimy do strat w plonach. Zwłaszcza, że uszkodzenia spowodowane na łuszczynach przez omawiane szkodniki powodują dodatkowe rany, przez które do roślin wnikają choroby rzepaku jak: sucha zgnilizna, czerń krzyżowych i szara pleśń.

Występowanie omawianych szkodników w zależności od roku i warunków pogodowych jest dość różne. Większa ilość łuszczyn uszkodzonych przez szkodniki może wystąpić na terenach, gdzie w roku 2013 odnotowano większą szkodliwość tych agrofagów.

Dobór insektycydów i ich działanie

W celu określenia pierwszych nalotów tych szkodników na plantacje zaleca się wystawiać żółte naczynia chwytne. Pojawienie się ich będzie sygnałem do obserwacji ich ilości na roślinach czy został przekroczony próg ekonomicznego zagrożenia(tabela 1).W przypadku przekroczenia progu ekonomicznej szkodliwości przez któregoś ze szkodników należy dobrać odpowiedni i skuteczny insektycyd (tabela 2). Zaleca się brać pod uwagę panujące często wysokie temperatury, możliwość opadów deszczu i fakt intensywnego oblatywania plantacji przez zapylające rzepak pszczoły i inne pożyteczne owady. W okresie tym, w łanie rzepaku występuje duża ilość owadów drapieżnych, odżywiających się larwami słodyszka i chowaczy, mszycami i innymi szkodliwymi gatunkami. Zniszczenie ich, spowoduje masowy pojaw szkodników w roku przyszłym. W praktyce zdecydowana większość środków ochrony roślin na szkodniki w rzepaku to pyretroidy, które mogą spowodować silne zatrucia pszczół w początkowych dniach po ich zastosowaniu. Pyretroidy są bardzo „wrażliwe” na wysoką temperaturę i światło słoneczne a ich toksyczne działanie na szkodniki jest krótkotrwałe. W związku z tym większość z nich, nie powinna być używana w fazach kwitnienia roślin do niszczenia słodyszka, chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika gdyż jest to ryzykowne. Dlatego optymalnym rozwiązaniem powinno być wybranie takich środków, które wyeliminują szkodniki łuszczynowe a także, jeśli wystąpi mszycę kapuścianą w rzepaku ale nie zniszczą owadów pożytecznych. Należy pamiętać, że żadna substancja aktywna nie powinna być stosowana przeciwko temu samemu gatunkowi na tej samej uprawie częściej niż jeden raz w sezonie wegetacyjnym ponieważ prowadzi to do wykształcania przez szkodniki różnych mechanizmów odporności. Konieczne jest zatem przemienne stosowanie różnych substancji chemicznych, z uwzględnieniem ich zalet i wad, konieczności ochrony entomofauny pożytecznej oraz konsekwencji dla środowiska, które nastąpią zarówno krótko po zabiegu jak i w dalszej przyszłości

Terminy i technika wykonania zabiegów

Ochronę roślin rzepaku insektycydami przeciw wymienionym szkodnikom, należy prowadzić zazwyczaj od fazy zwartego kwiatostanu do opadania pierwszych płatków kwiatowych, z uwzględnieniem progów ekonomicznej szkodliwości. Należy pamiętać o stosowaniu zalecanej dawki środka z uwzględnieniem faktu, że rośliny są duże i dostęp do środka w głąb łanu jest ograniczony. Zwalczanie szkodników w okresie pąkowania, kwitnienia i dojrzewania pierwszych łuszczyn ze względów technicznych nie jest łatwe do wykonania. W przypadku tradycyjnych opryskiwaczy dochodzi do uszkodzeń roślin i odmładzania łanu w miejscach przejazdu, co utrudnia potem zbiór. Najlepiej wykorzystać opryskiwacz o dużych szerokościach roboczych i belkach polowych podnoszonych. Ciągniki powinny mieć maksymalnie duży prześwit, usunięte zbędne elementy i założone osłony podwozia. Idealne do tego zabiegu są opryskiwacze samojezdne. Należy również pomyśleć o założeniu ścieżek przejazdowych. Przy środkach chemicznych należy pamiętać o terminie i czasie ich stosowania z uwagi na okres prewencji dla pszczół, które w tym czasie nalatują na kwitnące jeszcze plantacje rzepaku. Dokładnie zapoznać się z etykietą-instrukcji stosowania środka.

Tabela 1.Progi ekonomicznego zagrożenia przez szkodniki rzepaku ozimego i jarego dla omawianych szkodników (wg PIORIN Główny Inspektorat, Metodyka Integrowanej Produkcji rzepaku ozimego i jarego, Warszawa lipiec 2007 rok.)

Tabela 2. Przykłady środków owadobójczych zarejestrowanych do stosowania w rzepaku na chowacza podobnika, pryszczarka kapustnika ( wg Zaleceń IOR-PIB 2012/13 oraz Etykiety – instrukcje stosowania środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania zezwoleniem MRiRW).

Osobniki dorosłe chowacza podobnika na łodydze rzepaku w czasie kwiatnienia w trakcie poszukiwania młodych zawiązków łuszczyn w celu złożenia do nich jaj.

Uszkodzenia łuszczyn spowodowane przez larwy chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika.

Eugeniusz Stanisław Stefaniak