W rolnictwie ekologicznym podstawą utrzymania żyzności gleby na wysokim poziomie jest organiczne powiązanie produkcji roślinnej ze zwierzęcą oraz ułożenie prawidłowego płodozmianu, zapewniającego dodatni bilans substancji organicznej w glebie.
Znamy kilka metod pozwalających na podniesienie żyzności gleby i jej urodzajności. Jedną z nich jest uprawa poplonów – poplonów ścierniskowych, ozimych i wsiewek polonowych. Stanowią one grupę roślin wysiewanych razem z rośliną główną (wsiewki) lub wysiewanych po zejściu z pola przedplonu (poplony ścierniskowe i ozime).
Poplony ścierniskowe
Poplony ścierniskowe stwarzają możliwość uzyskania dodatkowego plonu zielonej masy stanowiącego wartościową paszę dla zwierząt a ponadto wzbogacają glebę w składniki pokarmowe pozostawione w resztkach po skoszeniu rośliny poplonowej. Ze względu na zakrycie pola rośliną poplonową zostaje ograniczona erozja gleby, zmniejszają się straty wody spowodowane parowaniem. Ponadto rośliny okrywowe znacznie ograniczają zachwaszczenie.
Podstawowymi warunkami gwarantującymi uzyskanie zadowalających plonów w uprawie poplonów ścierniskowych są: wczesny siew, prawidłowa agrotechnika oraz właściwy dobór roślin. Kilkanaście lat temu popularnymi poplonami były rośliny motylkowe grubonasienne – łubiny, wyki, bobik, peluszka, seradela. Obecnie ze względu na wysoki koszt zakupu nasion zrezygnowano z uprawy tych roślin na rzecz roślin niemotylkowatych pastewnych. Nie ustępują one w plonie zielonej masy a ilość nasion do obsiania 1 ha jest znacznie mniejsza niż roślin motylkowatych co powoduje zmniejszenie nakładów na materiał siewny. Ponadto większość tych roślin można wysiewać bez większego ryzyka w późniejszym terminie, tj. do 10 lub nawet do 25 sierpnia.
Ze względu na terminy siewu możemy wydzielić grupy roślin uprawianych w poplonach ścierniskowych:
– od lipca do 5 sierpnia – słonecznik, bobik,
– do 10 sierpnia – kapusta pastewna, rzepak ozimy, rzepak jary, groch łubin, seradela, wyka jara,
– do 15 sierpnia – rzodkiew pastewna i oleista, facelia, perko,
– od 10 sierpnia do 15 sierpnia – gorczyca czarna i biała.
Wymienione terminy siewu odnoszą się do uprawy poplonów na paszę dla zwierząt gospodarskich. Natomiast uprawiając poplony ścierniskowe z przeznaczeniem na zielony nawóz termin siewu możemy przedłużyć do 20-25 sierpnia.
Gorczycy białej i czarnej nie zaleca się wysiewać zbyt wcześnie ze względu na to, iż wtedy wchodzi zbyt szybko w okres kwitnienia dając w konsekwencji niski i gorszej jakości plon zielonej masy w porównaniu z roślinami wysiewanymi w optymalnym terminie.
Poplony ścierniskowe możemy uprawiać praktycznie na wszystkich rodzajach gleb za wyjątkiem gleb bardzo ciężkich, zlewnych oraz luźnych i suchych piasków.
Słonecznik, facelię i gorczycę uprawiamy na glebach suchszych, natomiast pozostałe rośliny niemotylkowate na glebach żyznych i dostatecznie wilgotnych.
Poplony ozime
Tam, gdzie zawodzi uprawa poplonów ścierniskowych a więc na glebach lekkich alternatywną formą poplonów są poplony ozime wysiewane jesienią po zbiorze rośliny głównej a zbierane wiosną roku następnego. Stają się one najwcześniejszym źródłem zielonej masy już wczesną wiosną. Niewątpliwą wadą uprawy poplonów ozimych jest znaczne ograniczenie możliwości uprawy roślin potencjalnie towarowych – ziemniaków i kukurydzy.
Najpopularniejszymi roślinami zalecanymi do uprawy jako poplony ozime są rzepak i rzepik ozimy, żyto ozime oraz mieszanki – żyto ozime z wyką ozimą i rzepak ozimy z wyką ozimą.
Termin wysiewu poplonów ozimych przypada na pierwszą dekadę września. Żyto w poplonie użytkujemy gdy rośliny osiągną wysokość około 20 cm, natomiast rzepak ozimy w fazie pąkowania.
Wsiewki poplonowe
Trzecią formą uprawy poplonów są wsiewki poplonowe, które najlepiej wysiewać w rośliny zbożowe wcześniej zbierane z pola, takie jak żyto czy jęczmień. Mniej odpowiednie są owies i pszenica. Decydując się na uprawę wsiewki poplonowej w zbożu należy zmniejszyć jego ilość wysiewu o 10-20%. Głównym kryterium uprawy wsiewek poplonowych winno być uwilgotnienie gleby. Tylko w rejonach o dostatecznych opadach deszczu wsiewki poplonowe rokują na uzyskanie zadowalających plonów zielonej masy. Najpopularniejszą rośliną użytkowaną jako wsiewka poplonowa jest seradela, ponieważ może być uprawiana na wszystkich rodzajach gleb dostatecznie uwilgotnionych. Na glebach bardziej zasobnych poleca się uprawiać jako wsiewki lucernę chmielową i koniczynę czerwoną.
Krzysztof Mauryc