Międzyplony mogą być alternatywnym rozwiązaniem przy braku obornika w gospodarstwie rolnym.

Międzyplony to rośliny uprawiane na gruntach ornych między plonami głównymi. Właściwości i wielorakie znaczenie stawiają je na równi z obornikiem. Podobnie jak obornik wzbogacają glebę w substancje organiczne, dostarczając potrzebnej do życia energii organizmom glebowym.
Zasadniczy element gospodarowania ekologicznego to podejście rolnika do gleby, a zasadą podstawową dążenie do utrzymania żyzności i biologicznej aktywności gleby.

Żyzność i biologiczną aktywność gleby rolnik może osiągnąć między innymi poprzez właściwie dobrane nawożenie. Prawidłowe nawożenie stworzy dobre warunki do aktywnej pracy organizmom zasiedlającym wierzchnią warstwę gleby, a których zadaniem jest rozkład materii organicznej na związki mineralne dostępne dla roślin.

Podstawowymi nawozami w gospodarstwach ekologicznych są nawozy organiczne. Najbardziej popularny to obornik. Obornik w gospodarstwach konwencjonalnych najczęściej stosowany jest w stanie świeżym, natomiast w gospodarstwach ekologicznych powinien przejść kompostowanie lub przefermentowanie (złożony w pryzmę). Gospodarstwa rolne prowadzące produkcję zwierzęcą z obsadą nie mniejszą jak 1 DJP/ha nie mają zasadniczo problemu z nawożeniem organicznym. Problem mają gospodarstwa nie posiadające produkcji zwierzęcej lub z małą obsadą zwierząt. Po przeanalizowaniu gospodarstw w gminie Kleszczele i Czeremcha okazało się, że około 40% gospodarstw ma problemy z nawożeniem organicznym. Teoretycznie, można uzupełnić niedostatek obornika, w gospodarstwach konwencjonalnych, nawozami mineralnymi. Praktycznie – nie jest to realne. Ceny nawozów mineralnych są tak wysokie, że zastosowanie ich w zastępstwie obornika, w szczególności w gospodarstwach posiadających gleby lekkie spowoduje, że produkcja stanie się nieopłacalna.

Rolnik ekologiczny i konwencjonalny staje więc przed problemem – zaniechać produkcji czy szukać innych rozwiązań. Alternatywą mogą być międzyplony.

Najwierniej plonują w naszych warunkach klimatycznych międzyplony ozime. Polecić je można tym rolnikom, którzy jako roślinę następczą wybrali rośliny późnego siewu (grykę, ziemniaki, kukurydzę na kiszonkę). Mały wybór roślin następczych spowodował, że międzyplony ozime nie są rozpowsze- chnione wśród rolników.

Większe znaczenie mają międzyplony nie zimujące czyli poplony ścierniskowe i wsiewki. Resztki pozostałe po wykorzystaniu międzyplonów na pasze w okresie jesiennym, są pozostawione na okres zimowy jako mulcz (zielona pokrywa) i przyorane na wiosnę. Pozostawienie ich na zimę ma na celu ograniczenie wymywania, wywiewania składników pokarmowych i regulacji stosunków wodnych w glebie. Międzyplony pozostawione na zimę tak ożywiają glebę, że głęboka orka wiosną jest zbyteczna. Międzyplony w postaci wsiewek motylkowych w zboża, były kiedyś bardzo popularne. W ostatnich latach wysiewa się ich mniej, co wynika z intensyfikacji produkcji i okresowych niedoborów wody.

W gospodarstwach ekologicznych posiadających gleby lekkie wsiewka seradeli w zboża daje bardzo dobre działania następcze pod uprawę ziemniaków. Na glebach żyznych jako wsiewkę najczęściej stosuje się koniczyny, a najbardziej popularną jest koniczyna biała.

Powodzenie uprawy międzyplonów w gospodarstwach ekologicznych jak i konwencjonalnych to przede wszystkim siew na początku sierpnia i wcześniej, odpowiednia ilość opadów w lipcu i sierpniu, a także jak najpóźniejszy termin wystąpienia pierwszych przymrozków. W gminie Kleszczele i Czeremcha najbardziej popularne rośliny poplonowe to gorczyca, facelia, rzepa ścierniskowa i łubin pastewny. Natomiast w gospodarstwach ekologicznych najczęściej są to mieszanki z udziałem motylkowych i strączkowych.

Oto przykłady takich mieszanek:

Mieszanki roślin motylkowych:
– seradela + łubin wąskolistny + peluszka (15+120+40)
– wyka jara + łubin żółty + peluszka (40+60=120).

Mieszanki roślin motylkowych z niemotylkowymi:
– seradela + gorczyca biała (35+10) lub seradela + facelia (40+5)
– seradela + peluszka + wyka jara + słonecznik (40+80+60+10)
– bobik + peluszka + wyka jara + słonecznik.

Mieszanki roślin niemotylkowych:
– gorczyca + facelia (10+5) lub gorczyca + owies (15+50).

W siewie czystym można także wysiewać gorczycę w ilości 20 kg oraz facelię 10 kg i rzodkiew oleistą 30 kg/ha.

Na pola o dużej zmienności glebowej poleca się mieszankę facelii z gorczycą odmian mątwikobójczych.

Rośliny motylkowe wysiane w mieszankach oprócz pokaźnej porcji azotu pozostawiają w glebie duże ilości łatwo przyswajalnych składników pokarmowych. Łubin np. dodatkowo na kilka lat na trwale podnosi pH gleby bez szkody dla życia mikroorganizmów glebowych. Rośliny motylkowe ze względu na zdolność poprawy stosunków wodnych w glebie i wpływ na wzrost zawartości próchnicy mają więc kolosalne znaczenie w gospodarstwach takich jakie występują w wymienanych już wcześniej gminach Kleszczele i Czeremcha, gdzie w większości gleby są lekkie i odczuwa się duży niedobór wody.

W gospodarstwach ekologicznych brak obornika to przede wszystkim brak możliwości uzupełnienia w glebie azotu (brak ekologicznych nawozów mineralnych). Wprowadzenie do międzyplonów roślin motylkowych ten problem likwiduje.

Oto przykłady roślin motylkowych najczęściej wysiewanych w międzyplonach i możliwości zastępcze obornika dzięki zdolnościom gromadzenia azotu w glebie:
. koniczyna czerwona wsiewka pozostawia jako poplon 80-120 kg azotu, zastępuje od 13-20 ton obornika (licząc średnio 6 kg N w tonie obornika), a resztki pożniwne 70-95 kg/N, a to od 12-16 ton obornika,
. koniczyna biała – wsiewka 60-150 kg N to równoznaczne z 10-25 tonami obornika, natomiast resztka pożniwna 75-130 kg N (12-21 ton obornika),
. łubin – jako poplon – 40-160 kg N to równoznaczne jest z 7-26 tonami obornika,
. seradela wsiewka 60-160 kg N to równoznaczne z 10-26 tonami obornika, natomiast resztki pożniwne pozostawiają w glebie 45-85 kg N, to jest 8-14 ton obornika.

Przedstawiony przykład możliwości zastępczych obornika przez rośliny motylkowe wysiewane w międzyplonach (w mieszankach lub w czystym siewie) udowadnia, że możliwość taka istnieje i od rolnika zależy czy ją wykorzysta. Mieszanki z udziałem motylkowych poza walorami wzbogacenia gleby w azot są mniej zawodne w okresowych brakach wody w glebie.

Dodatkowe walory zastępcze międzyplonów:
– ograniczanie erozji wietrznej i wodnej (mulczowanie)
– ocienianie gleby, zmniejszenie zachwaszczenia
– zmniejszenie potrzeb nawozowych gleby, dla gospodarstw konwencjonanych, mniej nawozów mineralnych – mniejsze koszty – większa opłacalność
– łatwiejsza uprawa gleby (pulchniejsza rola) – mniejsze opory stawiane maszynom uprawowym to mniejsze koszty poniesione na uprawę
– fitosanitarne działanie międzyplonów np.: gorczyca mątwikobójcza
– wykorzystanie w okresie jesiennym międzyplonów jako paszy.
– zwiększenie aktywności biologicznej oraz ożywienie gleby bez zmniejszenia powierzchni pod produkcję towarową.

Jarosław Gerasimuk

Literatura;
Tyburski J., Nawożenie i żyzność gleby w gospodarstwie ekologicznym. Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego – Regionalne Centrum Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu, Radom 2004