Jednym z czynników mających negatywny wpływ na środowisko naturalne są odpady. Problem jest ciągle aktualny i dotyczy każdego z nas, bo tam gdzie są ludzie tam zawsze będą odpady. Powinniśmy we własnym otoczeniu minimalizować ich ilość, nauczyć się je składować, zagospodarować i wykorzystywać bezpiecznie dla środowiska. Kompostowanie jest najbardziej logicznym, najprostszym i najtańszym sposobem na pozbycie się zbędnych odpadów i jednocześnie uzyskanie nawozu.

Sam proces kompostowania jest znany ludzkości od wieków i sięga początków rolnictwa. Proces ten polega na kontrolowanym, mikrobiologicznym rozkładzie substancji organicznych w odpowiednich warunkach temperatury i wilgotności, przy dostępie powietrza. Przyczyniają się do tego głównie termofilne promieniowce, bakterie, pleśnie oraz dżdżownice. Istota kompostowania wywodzi się od naturalnej zasady zamkniętego obiegu materii w środowisku naturalnym.

W naturze nic nie ginie – biomateriał wytworzony przez florę i faunę „powraca” jako cenny kompost. Dobrze przygotowany kompost jest najłatwiej dostępnym oraz odpowiednim dla wszystkich uprawianych roślin nawozem organicznym. Syntetyczne nawozy mineralne dostarczają uprawianym roślinom związki gotowe do pobrania. Rośliny nigdy ich w pełni nie wykorzystują i wówczas może gromadzić się w roślinie nadmiar azotanów szkodliwych dla zdrowia człowieka. Dojrzały kompost można stosować bez żadnych obaw i ograniczeń ilościowych do nawożenia gleby. Kompost stale dodawany do gleby zwiększa w niej zawartość próchnicy poprawiając strukturę słabych gleb. Zwiększa urodzajność plonów, pozwala na rekultywację ubogiej w składniki odżywcze i mineralne lub zanieczyszczonej gleby.

Kompostownik należy umiejscowić w półcieniu i chronić przed bezpośrednim działaniem słońca i wiatru. Zacienione miejsce pozytywnie wpływa na proces rozkładu: dobrze się w nim czują dżdżownice, równonogi i mikroorganizmy, a ziemia w cieniu nie wysycha zbyt szybko. Kompostownik powinien być łatwo dostępny i umiejscowiony, co najmniej l m od granicy działki. Kompostowane odpady możemy gromadzić na pryzmie lub w specjalnych kompostownikach wykonanych samodzielnie, które zapewnią dostęp powietrza do masy organicznej oraz odpływ nadmiaru wody. Zakładanie kompostu może odbywać się w zasadzie od wiosny do jesieni, gdy tylko temperatura jest dodatnia.

Pryzmę kompostową należy układać bezpośrednio na ziemi, na przepuszczalnym podłożu. Optymalne wymiary pryzmy: szerokość u podstawy 1,5-2 m, u góry 0,8-1 m; wysokość 1-1,5 m; długość dowolna, ale nie mniejsza niż 1,5 m. Pryzma za niska szybko przesycha, zaś w pryzmie za wysokiej następuje nadmierne ubicie dolnych warstw, w których procesy rozkładu materii organicznej zachodzą bardzo wolno i przy nadmiernej wilgotności i braku powietrza rozwijają się bakterie beztlenowe, zwane gnilnymi, które zamieniają materiał organiczny w gnijącą masę. Pierwszą, 15-20 cm warstwę powinny stanowić najmniej rozdrobnione części, np. pocięte gałązki z drzew i krzewów, ale o średnicy mniejszej niż 2 cm, trzcina, mocne łodygi kwiatów, słonecznika. Warstwa ta ma na celu utworzenie pod pryzmą poziomu doprowadzającego od dołu powietrze, które uaktywni mikroorganizmy glebowe przeprowadzające proces rozkładu. W kolejnej, 10-20 cm warstwie odkładać należy rozdrobnione resztki roślinne i odpady kuchenne, które przykrywamy cienką warstwą nawozu organicznego, np. obornika. Następnie rozrzucamy kilkucentymetrową warstwę ziemi, najlepiej kompostowej. Dobrze jest dodać niewielkie ilości gleby gliniastej. Kolejna czynność to dodanie wapna magnezowego (dolomit) lub wapna węglanowego (CaCO2), które rozrzucamy cienką warstwą (2 kg na l m3 kompostu), a jeżeli dodaliśmy do kompostu igliwie, korę lub liście to dawkę nawozu wapniowego należy zwiększyć do 4-6 kg na l m3 kompostu.
Jeżeli do kompostu dodajemy dużo liści, słomy, trocin (materiał ubogi w azot), to uzupełniamy ten pierwiastek dodając obornika, pomiotu ptasiego. Kompost można wzbogacić dodając 0,5-1 kg superfosfatu potrójnego na l m3 kompostu. Układamy kolejne warstwy w podobny sposób i formujemy pryzmę proporcjonalnie zwężającą się do góry. Aby zachować wilgotność w całej pryzmie oraz zabezpieczyć przed wysychaniem pryzmę obsypujemy 10 cm warstwą ziemi, okrywamy łętami, słomą. Nie należy siać dyni na pryzmie kompostowej, lecz wokół pryzmy, co często się praktykuje w celu jej zacienienia. W okresie upałów pryzmę trzeba polewać wodą, aby była prawidłowo nawilgocona.

Aby kompost był jak najbardziej wartościowy, około 70 do 80% jego składników powinny stanowić odpadki organiczne, w około 10 do 20% mieszaninę wypełniamy nawozami organicznymi i mineralnymi, a pozostałe kilka do 10% stanowić powinna gleba. Na kompost można przeznaczyć różne rodzaje odpadów:
. odpady ogrodnicze i z podwórzy (tj. liście, trawę, korę, pocięte gałęzie, w małej ilości popiół, trociny i niekolorowe gazety)
. rolno-spożywcze i odpadki domowe (tj. słoma, siano, odchody zwierząt hodowlanych w warunkach naturalnych, ogryzki owoców, obierki po warzywach, fusy od kawy i herbaty, łupinki orzechów, skorupki jajek, resztki potraw)
. niektóre osady ze ścieków (z oczyszczalni biologicznych)
. włosy, pióra, niektóre materiały mineralne np. piasek.

Nie należy kompostować m.in.: resztek żywności z dużą zawartością tłuszczu zwierzęcego, drobiu, mięsa, ryb, odchodów zwierząt domowych (psów, kotów, królików) i zwierząt hodowlanych w warunkach przemysłowych, chwastów zawierających dojrzałe nasiona, roślin opryskiwanych herbicydami i pestycydami. Wymienione materiały mogą powodować choroby, przyciągać szkodniki, wydzielać przykrą woń. Kompost powinien być przerabiany co około 2 miesiące tzn. warstwy kompostu przekopuje się w taki sposób, aby warstwy wierzchnie znalazły się pod spodem, a spodnie – na wierzchu pryzmy, dzięki czemu stwarzamy korzystne warunki rozwoju drobnoustrojów przyspieszających rozkład.

W pełni dojrzały, dobry kompost ma jednorodną konsystencję, ciemną barwę i zapach przypominający woń ściółki leśnej, po wzięciu do ręki nie brudzi palców. Ma odczyn zbliżony do obojętnego (pH 6,5-7,0), nie występują w nim dżdżownice. Masa dojrzałego kompostu jest jednolita, trudno w niej odróżnić szczątki roślin z których powstała. Proces dojrzewania kompostu trwa z reguły około 18 miesięcy. Jeżeli jednak zapewnimy dobre warunki do rozkładu materii i zastosujemy zabiegi przyspieszające rozkład, materiał nawozowy może być gotowy po 9 miesiącach lub nawet jeszcze szybciej.

Każdy świadomy użytkownik ogrodu przydomowego nie powinien spalać ani wyrzucać na śmietnik odpadów organicznych, lecz zgromadzić je na pryzmie, aby otrzymać z tego najlepszy nawóz jakim jest kompost.

mgr inż. Barbara Porowska