W rolnictwie ekologicznym ziemniaki są najważniejszą rośliną z grupy okopowych. Czy je uprawiać? O tym decydują takie czynniki jak: zapotrzebowanie rynku, płodozmian, umiejętności rolnika, posiadane maszyny i urządzenia.

Wprawdzie coraz mniej uprawia się ziemniaków w gospodarstwach ekologicznych, ale nadal są ważnym produktem spożywczym, a korzyści z ich uprawy w zmianowaniu są równie istotne. Z uprawy ziemniaków rezygnują przede wszystkim rolnicy, którzy „uczą” się prowadzić gospodarstwa ekologicznego, są w okresie przestawiania, bądź też zrazili się wskutek istotnego wystąpienia stonki ziemniaczanej.

Stanowisko w zmianowaniu

Im rzadziej uprawia się ziemniaki na tym samym polu, tym ich plony i zdrowotność jest wyższa. Z racji łatwego stosowania nawożenia naturalnego, zmniejszenia udziału zbóż, odchwaszczającego oddziaływania na pole są ważną i zalecaną rośliną. W praktyce uprawia się je po zbożach, głównie ozimych, ale lepiej plonują po międzyplonach, szczególnie po seradeli.

Uprawa gleby

Jeśli gospodarstwo jest dobrze wyposażone w sprzęt do uprawy roli, mamy na myśli agregat uprawowy (z wałem strunowym), a gleba jest niezbyt zwięzła, o poprawnej strukturze, wsiewkę seradeli najlepiej pozostawić na zimę (nie przeorywać jesienią). Gleby zwięzłe trzeba orać jesienią. Przygotowując rolę do sadzenia ziemniaków należy dążyć do zachowania wilgoci, a jednocześnie zabiegi wykonywać w odstępach około tygodniowych w celu niszczenia jak największej ilości wschodzących wtedy chwastów.

Nawożenie

Udana międzyplon seradeli stanowi istotne źródło składników pokarmowych dla ziemniaków. Jeśli mamy do dyspozycji nawozy naturalne, np. obornik, najlepiej fermentowany, to zastosowany na wiosnę działa on najbardziej plonotwórczo. Dawki obornika powinny wynosić ok. 25 t/ha, nie mogą przekraczać 35 t z wielu względów. Zbyt duże dawki obornika powodują zbyt bujny wzrost roślin, stają się one podatne na choroby, chętniej są atakowane przez szkodniki. Obornik przyorany zbyt głęboko lub nie przykryty glebą, nie ulega właściwym przemianom, występują straty składników pokarmowych. Na glebach zwięzłych, w celu poprawienia żyzności gleby, obornik należy stosować jesienią, pod orkę przedzimową. Uzupełniające nawożenie mineralne można stosować nawozami dopuszczonymi do stosowania w rolnictwie ekologicznym wymienionymi na wykazie publikowanym na stronie internetowej IUNG Puławy. Potrzebę zastosowania nawożenia uzupełniającego należy udowodnić, najlepiej poprzez wykonanie analiz glebowych.

Odmiany

W doborze odmian kierować się głównie ich odpornością na choroby. W rolnictwie ekologicznym do uprawy należy wybierać odmiany o mniejszych wymaganiach nawozowych, bardziej odporne na choroby. Odmiany o krótszym okresie wegetacji w znacznie mniejszym stopniu ulegają porażeniu przez zarazę ziemniaczaną. Dobrym źródłem informacji są wyniki doświadczeń odmianowych prowadzonych przez doświadczalnictwo terenowe PODR Szepietowo. Nabywając sadzeniaki z zewnątrz gospodarstwa trzeba pamiętać o przestrzeganiu wymogów w rolnictwie ekologicznym i nasiennictwie.

Dokonując wyboru typów kulinarnych, szczególnie koloru miąższu, należy uwzględnić wymagania konsumenta.

Sadzenie

Do sadzenia używać tylko zdrowych sadzeniaków, które po wschodach wydadzą conajmniej cztery łodygi. Jeśli w poprzednim roku zaobserwowaliśmy, że większość krzaków w okresie wschodów wytworzyła tylko po kilka łodyg (mniej niż 4-5) – nie warto ich wykorzystywać w następnym roku jako sadzeniaki. Bardzo korzystne jest podkiełkowywanie ziemniaków, a przynajmniej ich pobudzenie do kiełkowania. Pobudzenie jest czynnością prostą, a przynosi wiele korzyści. Sadzeniaki należy na ok. 2 tyg. przed terminem sadzenia umieścić np. w stodole, garażu, z dostępem światła dziennego na przyczepie, w skrzynkach. Ważne jest, aby ich warstwa nie była zbyt gruba i należy zabezpieczyć je przed spadkiem temperatury poniżej 0oC. Termin sadzenia jest uzależniony od gleby i klimatu. Należy sadzić od połowy kwietnia, ale w glebę ogrzaną do 6-8oC. Po posadzeniu ziemniaki powinny być przykryte ziemią na grubość nie więcej niż 5 cm.

Zabiegi pielęgnacyjne

Pierwszym zabiegiem powinno być redlenie w kilka dni po posadzeniu, następnie co kilka dni należy je bronować i obsypywać na przemian. Właściwa pielęgnacja w okresie do wschodów ziemniaków decyduje o wykorzystaniu możliwości zmniejszenia liczby chwastów zalegających w glebie. Najłatwiej niszczone są chwasty będące w fazie „nitki” – z kiełkujących nasion chwastów ukazują się korzenie zarodkowe, a nie ma jeszcze liścieni. Nieodzownym narzędziem jest brona chwastownik, bądź zgrzebło.

Choroby i szkodniki

Największe szkody może powodować zaraza ziemniaczana. Najważniejsze jest zapobieganie: właściwe miejsce w płodozmianie, zdrowy materiał sadzeniakowy, jego podkiełkowanie, optymalne nawożenie wolno rozkładającymi się nawozami naturalnymi.

Najgroźniejszy szkodnik to nadal stonka ziemniaczana. Mniejszy stopień występowania stonki ziemniaczanej obserwuje się na polach o urozmaiconym krajobrazie, na glebach o wysokiej zawartości próchnicy – tzw. ożywionych glebach, w płodozmianach o mniejszym udziale ziemniaka (przynajmniej 5 lat przerwy w jego uprawie na danym polu). Jednak nie są to sposoby zbyt skuteczne.

Na mniejszych działkach zmniejszenie szkodliwości żerowania stonki w tym okresie można uzyskać poprzez opryskiwanie krótko fermentowaną (4-5 dni) gnojówką z pokrzywy rozcieńczoną w stosunku 1 : 10 lub wyciągiem z wrotyczu (300 g świeżego ziela w 10 l wody), bądź też opylanie mączką mineralną (bazaltową).

W rolnictwie ekologicznym można stosować tylko środki biologiczne opublikowane w wykazie środków dopuszczonych prowadzonym przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W praktyce najczęściej stosowane to: NOVODOR i Spruzit EC.

NOVODOR 02 SC – substancją aktywną jest toksyna wytwarzana przez bakterię Bacillus thuringiensiso działaniu żołądkowym.

Zalety środka: całkowicie nieszkodliwy dla innych organizmów, nie wymaga okresu karencji. Jego wady: nie zwalcza chrząszczy dorosłych i starszych larw.

Uwaga: stosować na larwy najmłodsze w stadium L1, środek działa powoli; larwy stopniowo przestają żerować, a ich śmierć następuje po kilku dniach.

Ocena skuteczności zwalczania: w pierwszych dwóch dniach po oprysku stonka przestaje żerować, z liści spada po 3-4 dniach.

Zasady stosowania:

• zabiegi wykonywać w temperaturze powyżej 18°C,
• dawka – 3 l Novodoru na 1 ha w 300 l wody;
• dawka do 5 l przy większym nasileniu występowania stonki, starszych larwach, niższej temperaturze; przy bujnych łętach zwiększyć również ilość wody do 500 l, aby dokładniej nanieść środek na rośliny,
• jeśli spadnie deszcz w okresie do 12 godzin od wykonania zabiegu – po wyschnięciu roślin zabieg powtórzyć.

Pyretryna naturalna to preparat roślinny sporządzany z wyciągu ze złocienia dalmatyńskiego. Na rynku występuje również środek o nazwie Spruzit EC produkowany na bazie pyretryny o działaniu kontaktowym i żołądkowym.

Zalety: nieszkodliwość dla pszczół, szybko rozkłada się pod wpływem światła, zwalcza i starsze larwy oraz stosunkowo szybko działa.

Wady: brak selektywności oraz toksyczność dla ryb.

Ocena skuteczności zwalczania: istotne zmniejszenie larwy obserwujemy po 1 godzinie od zastosowania środka, pełną skuteczność oceniamy po 2 dniach z racji i żołądkowego działania.

Zasady stosowania:

• zabiegi wykonywać w temperaturze do 20°C i małym nasłonecznieniu, ale w okresie żerowania stonki ziemniaczanej,
• zachować właściwe stężenie cieczy roboczej: zwalczając: młodsze larwy – 0,15%, starsze larwy i chrząszcze – 0,20% w 300 l wody na 1 ha, co oznacza zastosowanie 0,45 l do 0,60 l pyretryny na 1 ha.

Zastosowanie powyższych zaleceń w praktyce pozwala na skuteczne zwalczanie stonki ziemniaczanej.

Można spotkać zalecenie stosowania środków wspomagających działanie pyretryny, np.: szare mydło (mydło potasowe) w stężeniu 0,3%, lub z dodatkiem denaturatu – 2 l/ha.

Zbioru ziemniaków należy dokonywać nie poźniej niż dwa tygodnie po zaschnięciu łętów. Trzeba też pamiętać, że ziemniaki łatwo uszkadzają się spadając z wysokości powyżej 50 cm, co niestety obniża ich jakość handlową.

Marian Zysk