Dziś nikt nie kwestionuje, że zadrzewienia śródpolne stanowią piękno krajobrazu. Często zapomina się jednak, że zadrzewienia są przede wszystkim sprzymierzeńcami rolników w zmaganiach o lepsze plony.

Gospodarstwo rolne tworzy wielką całość funkcjonalną o możliwie zamkniętym obiegu materii. Patrząc na krajobraz wiejski trzeba oceniać w nim takie elementy, jak wielkość i rozkład pól oraz otoczenie: miedze, kępy lub pasy krzewów i drzew, cieki i zbiorniki wodne, sekwencję gruntów ornych i użytków zielonych oraz wysokiej roślinności drzewiastej tzw. śródpolnej.

Są sojusznikami rolników

Drzewa są sojusznikami rolnika; dobre rolnictwo nie może obejść się bez drzew. Szczególne znaczenie mają one w przestrzeni bezleśnej, słabo zadrzewionych o nieprawidłowo rozmieszczonych lasach, a także w rejonach o glebach lekkich, o niedostatecznej ilości opadów atmosferycznych oraz ograniczonych zasobach wody gruntowej i glebowej. Zadrzewienia są niezbędnym elementem krajobrazu, stabilizującym warunki produkcji rolniczej gdyż:
. chronią pola przed szkodliwym działaniem wiatrów średnio 15-26%, maksymalnie 50-70%,
. przyczyniają się do magazynowania wody – ograniczają straty wody w skutek parowania gleby średnio o 25%, wpływają na łagodzenie wysychania gleby latem, a zimą jej przemarzania,
. podnoszą wilgotność powietrza w warstwie przygruntowej, czyli zwiększają kondensację pary wodnej w roślinach i na ich powierzchni oraz w glebie, także dzięki większej ilości opadów pozimowych,
. ograniczają erozję wietrzną,
. ograniczają erozję wodną czyli spływ powierzchniowy wody na korzyść podziemnego co jest szczególnie ważne w terenie pofałdowanym,
. powodują zmniejszanie dobowych wahań temperatury powietrza w tym częstości występowania przymrozków wiosną, podwyższają temperaturę gleby do głębokości 20 cm średnio o 0,2oC,
. stanowią siedlisko życia wielu organizmów, w tym pożytecznych, pomagających zwalczać szkodniki upraw (różnorodność biologiczna).

Do krajobrazu z niedostateczną lub niewłaściwie rozmieszczoną roślinnością drzewiastą powinno się wprowadzać zadrzewienia rzędowe, pasowe lub kępowe. Ponieważ sposób ich usytuowania może i powinien być dostosowany do potrzeb rolnictwa, należy uznać je za najważniejszą formację drzewiastą, szczególnie w krajobrazie słabo zalesionym.

Chronią i wzbogacają glebę

W obrębie zadrzewień gleba nie jest przeorywana, jej struktura gruzełkowata nie jest naruszana. Trwała okrywa roślinna stanowi skuteczne zabezpieczenie przed erozyjnym działaniem intensywnych opadów i wiatrów, a obumarłe korzenie i opadłe szczątki wzbogacają glebę w materię organiczną. Gleba zadrzewień posiada bardzo dobrą nasiąkliwość, a spływ powierzchniowy jest silnie ograniczony.

Łagodzą susze

Systemy korzeniowe drzew sięgają o wiele głębiej niż rośliny uprawne. W okresach niedoboru wilgoci drzewa korzystają z wody kapilarnej głębiej „podwieszonej” w profilu glebowym. Poprzez parowanie (transpirację) zadrzewienia wzbogacają powietrze w parę wodną łagodząc uciążliwość okresów posuchy.

Są siedliskiem roślin, grzybów, zwierząt

Zadrzewienia śródpolne wraz ze swoim bogactwem przyrodniczym stanowią w monotonnym krajobrazie rolniczym swoiste wyspy środowiskowe. Występuje w nich przykładowo kilkanaście razy więcej gatunków ptaków niż na porównywalnych powierzchniach lasu. Stanowią siedliska i ostoje wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Niektóre z tych gatunków są prawnie chronione, z różnych względów cenne lub zagrożone wyginięciem. Wiele owadów związanych z zadrzewieniami to owady zapylające rośliny uprawne.

Przyjazne ptakom

Zadrzewienia są miejscem gniazdowania ptaków pożytecznych, a z uwagi na obecność krzewów wydających owoce stanowią swoistą stołówkę ptasią w okresie zimowym. Warunkiem gnieżdżenia się niektórych gatunków ptaków na polach, miedzach lub łąkach jest bliskie sąsiedztwo zadrzewienia. Do takich gatunków należą: pliszka żółta, pląskwa, ortolan, które obierają sobie zazwyczaj skraje zadrzewień jako miejsca śpiewu i obserwacji. Zadrzewienia, szczególnie z obfitym podszyciem krzewów, takich jak głóg, bez czarny, tarnina i inne, należą do najkorzystniejszych miejsc pobytów ptaków. Są one stosunkowo dobrze naświetlone, dostarczają ptakom dogodnych miejsc do gniazdowania, a także do obserwacji i żerowania. Ptaki są w stanie wtedy znacznie ograniczyć występowanie szkodników owadzich pól uprawnych.

Dają schronienie ssakom i innym zwierzętom

Pasy i kępy drzew są także miejscami, z których przenikają na pola ssaki owadożerne i drapieżne, takie jak nietoperze, ryjówki, łasice i jeże. Sieć zadrzewień pełni funkcję korytarzy ekologicznych, szlaków migracji zwierząt w cyklu sezonowym i dobowym. W niekorzystnych warunkach meteorologicznych zadrzewienia stanowią miejsce schronienia tzw. remizy dla zwierzyny łownej. Zadrzewienia dostarczają miejsc schronienia i gniazdowania płazom, ssakom i owadom pożytecznym. W miejscach takich liczniejsze są także mikroorganizmy glebowe, a wśród nich grzyby i nicienie – pasożyty stonki, która przepoczwarza się w i zimuje w glebie.

Chronią zbiorniki wodne przed zanieczyszczeniami

Zadrzewienia bogatsze w gatunki drzew i krzewów wpływają na bogatsze życie biologiczne innych organizmów i większą stabilność krajobrazu rolniczego. Usytuowane wzdłuż linii brzegowej zadrzewienia wychwytują systemami korzeniowymi drzew i krzewów niewykorzystane substancje nawozowe ograniczając w ten sposób proces eutrofizacji. Wraz ze spływem wód gruntowych, następuje spływ rozpuszczonych w wodzie nawozów, niewykorzystanych przez rośliny uprawne. Powoduje to zarastanie zbiorników i wypłycanie ich osadami. Proces ten jest niekorzystny dla ekosytemów wodnych i nazwany jest eutrofizacją.

Przy niskiej lesistości, znaczenie zadrzewień w krajobrazie rolniczym jest szczególnie ważne. Krajobraz pozbawiony drzew jest bezbronny wobec niesprzyjających warunków klimatycznych i skazany na degradację.

Eugeniusz Mystkowski