Uprawa roślin na cele energetyczne w województwie podlaskim

gru 8, 2010

Uprawa roślin energetycznych może być sposobem na poprawę efektywności ekonomicznej wielu gospodarstw. Założenie wieloletniej plantacji jest inwestycją, która musi gwarantować opłacalność produkcji w perspektywie kilku lub kilkunastu lat. Konieczne więc jest układanie wzajemnych relacji pomiędzy producentami biomasy i zakładami energetycznymi na zdrowych zasadach biznesowych.

Cena zależy od energii zawartej w biomasie

Planując uprawę roślin na cele energetyczne rolnicy muszą wiedzieć, że odbiorcy biomasy (zakłady energetyczne – elektrociepłownie, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej itp.), ustalają ceny na podstawie zawartej energii w GJ/t zbieranej biomasy. Wilgotność świeżo zbieranej biomasy na przykład z wierzby energetycznej może wynosić 50% i zależeć będzie od terminu i technologii zbioru. Wartość energetyczna (opałowa) świeżo zebranej biomasy z wierzby energetycznej przy wilgotności 50% wynosi 8,28 GJ/t i wraz ze spadkiem wilgotności wzrasta jej wartość opałowa. Wierzba energetyczna podobnie jak pozyskiwane z lasu drewno na skutek sezonowania (dosuszania na wolnym powietrzu lub pod zadaszeniem), zmniejsza zawartość wody. Przy obniżonej wilgotności odpowiednio wzrasta wartość opałowa biomasy (tabela).

Właściwości biomasy drzewnej

Wilgotność %
0
10
15
20
30
40
50
Wartość opałowa GJ/t
19,00
16,86
15,80
14,7
12,65
10,42
8,28

 

Podana zależność w sposób jednoznaczny przekłada się na kwotę, którą można uzyskać sprzedając biomasę do zakładów energetycznych jako opał lub do firm produkujących brykiet, lub pelet. Zakłady energetyczne ustalają cenę względem podanych zależności oferując kwotę ok. 20 zł za GJ energii zawartej w biomasie. Według średnich rynkowych cen można przyjąć, że za tonę surowej zrębkowanej biomasy z wierzby energetycznej o wilgotności 50% można uzyskać kwotę ok. 160 do 200 zł. Przyjmując średni plon świeżej biomasy z 1 ha wierzby energetycznej (zbieranej w cyklu 3-letnim), na poziomie ok. 100 ton, możemy uzyskać dochód z 1 ha ok. 20 tys. zł. Obniżając wilgotność biomasy drzewnej możemy otrzymać odpowiednio wyższą kwotę za ten surowiec energetyczny.

O opłacalności tego kierunku produkcji decyduje między innymi plon biomasy z jednostki powierzchni, cena jednostkowa za wyprodukowany surowiec.

Rynek biomasy

Biomasa dotychczas była najczęściej spalana lokalnie w istniejących systemach ciepłowniczych oraz kotłach małej mocy w gospodarstwach domowych. Obecnie twierdzi się, że rolnictwo może w sposób wydatny stać się producentem biomasy na cele energetyczne. Rynek biomasy dopiero powstaje, dotychczas występowała na nim głównie biomasa leśna, która w przyszłości będzie zastąpiona przez biomasę rolniczą i odpadową. Spalanie biomasy w elektrowniach i elektrociepłowniach musi być poprzedzone odpowiednimi inwestycjami przystosowującymi zakłady do wykorzystania tego paliwa. Po uruchomieniu takich instalacji konieczne są systematyczne dostawy biomasy w wymaganych ilościach oraz o określonej jakości. W związku z tym zakłady te zainteresowane są wieloletnimi umowami kontraktacyjnymi, które zapewnią im potrzebne ilości biomasy. Należy podkreślić, że potrzeby te będą w kolejnych latach wzrastać, gdyż regulacje prawne nakładają na zakłady energetyczne obowiązek systematycznego wzrostu udziału energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych, w tym przede wszystkim z biomasy. W związku z tym umowy zawarte z zakładami energetycznymi muszą gwarantować rolnikom zbyt biomasy na wiele lat.

Plantacje roślin energetycznych

Warunkiem zainteresowania się rolników produkcją biomasy jest zapewnienie plantatorom odpowiednio wyższej opłacalności od dotychczas uzyskiwanej z uprawy roślin rolniczych. Aby to zagwarantować konieczne jest korygowanie cen skupu biomasy, w nawiązaniu do aktualnej ceny roślin rolniczych (referencyjnych), kosztów produkcji, inflacji oraz oprocentowania kredytu, który plantator zaciągnął na założenie plantacji. Cena oferowana plantatorowi w umowie wieloletniej nie może, więc być stała ze względu na dużą zmienność wymienionych czynników.

Rolnicy poszukujący alternatywnego i stabilnego dochodu powinni dążyć do zakładania możliwie dużych plantacji, jednak nie powinny one zajmować więcej niż 25% użytków rolnych gospodarstwa. Bardzo wskazane jest tworzenie grup producenckich, co pozwoli zwiększyć areał upraw energetycznych, zakładać plantacje na zblokowanych (sąsiednich) polach, starać się o dodatkowe środki finansowe oraz minimalizować koszty zbioru i transportu. Z uwagi na dużą wilgotność biomasy i małą gęstość w stanie usypowym, plantacje roślin energetycznych powinny być lokalizowane możliwie blisko zakładu energetycznego. Przyjmuje się, że dla małych zakładów energetycznych odległość ta nie powinna przekraczać 20 km, a w przypadku dużych zakładów 50-100 km.

Ograniczenia upraw energetycznych

W województwie podlaskim czynnikami ograniczającymi lokalizację plantacji roślin energetycznych są:
. duży udział trwałych użytków zielonych – 35%, a na TUZ możliwości zakładania plantacji roślin energetycznych są ograniczone,
. 33% udział obszarów prawnie chronionych, które powinny być wyłączone z takiego sposobu zagospodarowania,
. duży udział gleb bardzo słabych, na których trudno uzyskać opłacalne plony roślin energetycznych,
. warunki klimatyczne Podlasia, średnia roczna temperatura powietrza niższa o 1,0-2,0°C oraz krótszy o około 20 dni okres wegetacyjny niż w południowych i zachodnich rejonach Polski, ograniczają możliwości uprawy roślin ciepłolubnych, przede wszystkim miskanta. W tych warunkach siedliskowych według zaleceń IUNG-PIB w Puławach powinny być preferowane: wierzba energetyczna i ślazowiec pensylwański.

Przybywa materiałów opałowych

Na uwagę zasługuje fakt, że na przestrzeni ostatnich lat w województwie podlaskim powstają podmioty gospodarcze prowadzące produkcję i sprzedaż brykietów ze słomy i traw gorszej jakości paszowej z gatunku turzyc, mozgi trzcinowej itp. Na rynku materiałów opałowych poza kopalnymi nośnikami energii spotyka się produkowane z odnawialnych źródeł energii tj. brykiet ze słomy lub z trocin do palenisk domowych i do kominków, pelet, klocki z drewna odpadowego(tartacznego), odpad technologiczny – tartaczny, itp.

Uprawa wierzby na potrzeby elektociepłowni

Uprawę wierzby energetycznej na sprzedaż, na potrzeby Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Grajewie, prowadzi Zakład Doświadczalny Melioracji Użytków Zielonych IMUZ w Biebrzy. Jest to plantacja kilkuletnia obejmująca obszar około 10 ha. Biomasę do tej elektociepłowni dostarczają również okoliczni rolnicy.

Na potrzeby Elektrociepłowni Białystok zostały założone dwie plantacje o powierzchni ok. 130 ha z możliwością ewentualnego powiększenia tych plantacji do 200 ha. Potrzeby w zakresie biomasy drzewnej w Elektrociepłowni Białystok są określane na ok. 4000 ha. Elekrociepłownia Białystok S.A. jest największym producentem energii elektrycznej i ciepła na potrzeby grzewcze w regionie północno-wschodniej Polski. Instalację wytwarzania energii odnawialnej w Elektrociepłowni wykonano w latach 2006-2008. W ramach nowej inwestycji przebudowany został jeden z kotłów parowych dotychczas opalanych miałem węglowym na kocioł fluidalny do spalania biomasy oraz wybudowano od podstaw układ gospodarki biomasą wraz z instalacją podawania biomasy do kotła. Zakład ten od 2008 roku wykorzystuje do spalania, w adaptowanym do tych celów kotle, biomasę odpadową z tartaków, zakładów przetwarzających drewno oraz zrębkę pozyskiwaną z różnych etapów produkcji leśnej w Lasach Państwowych. Elektrociepłownia Białystok jest zainteresowana skupem biomasy z plantacji zakładanych przez posiadaczy gruntów rolnych i gleb marginalnych w zasięgu do 50 km od Elektrociepłowni.

Elementem stymulującym wykorzystanie biomasy na cele energetyczne jest baza surowcowa. O przydatności biomasy do wykorzystania energetycznego decyduje między innymi: skład chemiczny dostarczanej biomasy, wartość opałowa, a także cena jednego gigadżula (1GJ) energii chemicznej zawartej w dostarczanej biomasie. Skład chemiczny jest podstawowym ograniczeniem w wykorzystaniu biomasy w Elektrociepłowni Białystok S.A. Słoma, trawy (turzyce), posiadają zdecydowanie większą niż biomasa drzewna, zawartość niebezpiecznych dla kotła „pierwiastków korozyjnych”, głównie takich jak chlor (Cl) czy azot (N), i dlatego nie są skupowane przez Elektrociepłownię Białystok. Najlepszą rośliną należącą do grupy roślin energetycznych, nie posiadającą wymienionych wad, jest bez wątpienia wierzba energetyczna.

Obrót roślinami energetycznymi

Obrót roślinami energetycznymi odbywa się według określonej procedury poprzez ich sprzedaż podmiotom skupującym lub jednostkom przetwórczym. Na mocy obowiązujących przepisów uczestnikami tego rynku mogą być rolnicy i producenci rolni oraz zarejestrowane w Agencji Rynku Rolnego przedsiębiorstwa skupujące i przetwarzające biomasę. Rejestr firm prowadzących skup i zakładów przetwórczych jest zamieszczony na stronie Agencji Rynku Rolnego. Zatwierdzenia podmiotu dokonuje Agencja na podstawie pisemnego wniosku jednostki przetwórczej lub podmiotu skupującego. Zatwierdzony podmiot skupujący to podmiot, który podpisał umowę z wnioskodawcą i na własny rachunek nabywa rośliny energetyczne przeznaczone do przetworzenia na produkty energetyczne. Zatwierdzony przez Agencję Rynku Rolnego podmiot skupujący zobowiązany jest do przyjęcia roślin energetycznych, na które zostały zawarte umowy z wnioskodawcami (plantatorami) na warunkach określonych w tych umowach. Umowy kontraktacyjne na dostawy biomasy należy zawierać wyłącznie z przedsiębiorstwami umieszczonymi w tym rejestrze.

Zasady kontraktowania

Plantator musi pamiętać, że umowa kontraktacyjna jest zawierana dobrowolnie i stanowi umowę cywilno-prawną regulowaną przepisami kodeksu cywilnego. Obejmuje ona nie tylko warunki dostawy produktu, ale może zawierać również ustalenia dotyczące procesu produkcji np. doboru uprawianych odmian, formy odstawianej biomasy, miejsca jej odbioru lub usługi odbiorcy związanej ze zbiorem i transportem z pola do zakładu. Na mocy umowy producent rolny zobowiązany jest wytworzyć i dostarczyć określoną ilość produktu, a przedsiębiorstwo kontraktujące świadczyć usługi (jeżeli zostały objęte umową), produkt odebrać w umówionym terminie oraz zapłacić za niego w terminie ustalonym umową.

Eugeniusz Mystkowski

Skip to content