Czy wiecie że są takie lalki, które nie służą dzieciom do zabawy a mają określone zadania do spełnienia? Jaka filozofia przyświecała ich tworzeniu i jakie to zadania?
Na te zagadnienia można znaleźć odpowiedź uczestnicząc w niezwykle interesujących i pełnych kolorów, pokazach rękodzieła organizowanych przez Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie. Mowa jest o lalkach-motankach. Jak sam nazwa mówi, lalki te są motane ręcznie, a przy ich wykonaniu najlepiej nie używać ostrych przedmiotów, czyli igieł i nożyczek. Czasami nazywane są słowiańskimi lalkami mocy. Takim szerzej znanym przykładem może być Marzanna topiona w rzece wraz z nadejściem wiosny. Z czasem tradycja wyrabiania motanek została zarzucona. Obecnie, wraz z nurtem poszukiwania słowińskich korzeni i obrzędowości, lalki-motanki wracają do łask.
O historii i przeznaczeniu motanek, podczas pokazu w Czechowiźnie na powiecie monieckim opowiadały panie Magdalena Wójcik i Katarzyna Choruży.
Dawniej, kobiety na wsi umawiały się w jednym domu, najlepiej wieczorem, po wypełnieniu obowiązków domowych i śpiewając, przygotowywały lalki. Podczas pracy nie można było pić alkoholu, ani palić papierosów. Atmosfera tworzenia lalek musiała obfitować wyłącznie w czyste intencje, czystą i pozytywną energię, aby nie zaburzyć działania motanek.
Dlaczego do motania nie powinno się używać nożyczek ani igieł? Otóż według tradycji uważano, że w ten sposób można „skaleczyć” lalkę albo przeciąć dobry los, a nawet intencję, w jakiej jest wykonywana. Jednak przygotowując materiały do prac można je pociąć, pozszywać jakieś elementy, poucinać zwisające niepotrzebne nitki czy wyszyć ręcznie fartuszek lub chustkę, ale już w trakcie robienia motanki używać tylko rąk. Pracując nad lalką trzeba myśleć o intencji w jakiej jest ona tworzona i już nie używać ostrych przedmiotów. Osoby, które zgłębiły filozofię tego wyjątkowego rękodzieła, uważają że lalka sama „powie” robiącemu ją, jak ma wyglądać. Wypełnieniem laleczki mogą być zioła, kasza, groch, itp., w zależności od tego w jakiej intencji jest robiona. Z powodu wypowiadanych w trakcie tworzenia intencji, lalce-motance nie robi się twarzy, aby była skupiona na zadaniu, a nie na sobie. Ważne jest, aby zaczynając pracę nad laleczką, koniecznie ją skończyć. Nie można podzielić tej czynności na etapy i wrócić do niej za jakiś czas. Kiedy motanka wypełni swoją funkcję, trzeba ją rozmotać na części składowe i najlepiej spalić albo zakopać w ziemi.
Okazuje się, że tworzenie takich laleczek jest świetną formą terapii, bo pomaga w wyciszeniu się poprawie zdolności manualnych, poprawie samopoczucia i pobudzeniu kreatywności. Ponadto gotowa laleczka może być nietuzinkowym prezentem.
Motanki z powodzeniem mogą stać się alternatywnym źródłem dochodu, bo można je wyrabiać pod zamówienie i sprzedawać. Wybór jest szeroki, bo są różne rodzaje takich laleczek:
- Baba zielna – napełniona ziołami, pilnuje aby choroby nie przedostawały się do domu, poprawia nastrój, regeneruje organizm, obfity „biust” jest symbolem bogactwa i płodności,
- Żadanica – spełnia jedno konkretne marzenie,
- Skarbuszka (rodzaj Żadanicy) – ma przynosić skarby, materialny dostatek,
- Ziarnuszka – pełni rolę opiekunki domu, pilnuje by nikogo w domu nie zabrakło i by w domu był dostatek wszystkiego czego domownicy potrzebują,
- Bogacz – lalka w wydaniu dla mężczyzn, ma przynosić do domu dostatek (jest parą dla Ziarnuszki),
- Karmicielka – z bardzo obfitym biustem, zapewnia pomyślność i dostatek,
- Rodzicielka – z kilkoma zawiniątkami przy pasie, wspiera matkę i gospodynię, która radzi sobie z prowadzeniem domu i potomstwem,
- Dziesięciorączka – z dziesięcioma rączkami, która pomaga w prowadzeniu domu; każda rączka symbolizuje inne zajęcie,
- Nierozłączki – dwie lalki złączone jedną ręką, najczęściej kobieta i mężczyzna, symbol bliskości i wsparcia, najczęściej wręczana nowożeńcom, lecz możne również symbolizować przyjaźń lub więzy rodzinne,
- Rwanka pomaga w zerwaniu niechcianych relacji, odcięciu się od toksycznych osób, wyjściu z niechcianych sytuacji,
- Pieluszniczka- wkładana do dziecinnych wózków lub kołysek,
- Otulaczki – cały sznurek z laleczkami zawieszany nad kołyską, by chronić dzieci przed urokami i złymi duchami,
- Podróżniczka – opiekunka podróżników, chroniąca w podróży i aby w drodze nie zaznać głodu,
- Lichomanki – 12 laleczek połączonych ze sobą i zawieszonych na sznurku nad kominkiem czy kuchnią miały chronić domowników przed chorobami.
Jeżeli jesteście zainteresowai udziałem w takich pokazach, zapraszamy do zapoznania się z ofertą na naszej stronie: https://odr.pl/wp-content/uploads/2025/01/Zbiorczy-harmonogram-pokazow-planowanych-do-realizacji-w-lutym-2025_1.pdf i do kontaktu ze specjalistką organizującą pokaz.
Pokazy odbywają się pod tytułem: Tradycyjne zawody i rękodzieło.
Joanna Czarkowska
PODR Szepietowo
