Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

Dr hab. Elżbieta Czembor, Prof. dr hab. Jerzy J.  H. Czembor

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy

Radzików, 05-870 Błonie

Odmiany regionalne i tradycyjne w zachowaniu bioróżnorodności

Zasoby genetyczne jakimi są odmiany regionalne i lokalne mają bardzo wymierną wartość gospodarczą i finansową. Mogą i często są skutecznym narzędziem konkurencji gospodarczej stanowiąc jednocześnie źródło dziedzictwa biologicznego, społecznego i kulturowego. Dlatego ich zachowanie odgrywa ważną rolę w zapewnianiu w dłuższej perspektywie bezpieczeństwa żywnościowego kraju oraz jest chronionym i nadzorowanym przez państwo dobrem narodowym. Ma to szczególne znaczenie dla produkcji rolniczej w warunkach postępujących zmian klimatycznych. Dotychczasowe dążenie do wzrostu produkcji rolniczej w Polsce związane z szerokim stosowaniem intensywnych metod produkcji roślinnej negatywnie wpływało na bioróżnorodność biologiczną krajobrazu rolniczego. Spowodowało ograniczenie liczby gatunków roślin uprawianych na dużych areałach oraz zawężenie puli genowej roślin rolniczych. Produkty spożywcze uzyskiwane w systemie rolnictwa intensywnego straciły różnorodność smaków i zapachów.

Dążenie społeczeństwa do poprawy jakości życia z wykorzystaniem wysokiej jakości produktów regionalnych wyprodukowanych z odmian regionalnych i tradycyjnych stymuluje poszerzanie różnorodności upraw. Jednocześnie jest skutecznym narzędziem stymulacji ożywienia oraz poprawy sytuacji ekonomicznej na obszarach wiejskich. Podstawą prawną systemu ochrony i pro­mocji produktów regionalnych i tradycyjnych w Polsce jest Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz produktach tradycyjnych. Na mocy tej ustawy „produkty tradycyjne” to „Produkty rol­ne i środki spożywcze przeznaczone do spożycia przez ludzi, których ja­kość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynika­ją ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, stanowiące element dziedzictwa kulturowego re­gionu, w którym są wytwarzane oraz będące ele­mentem tożsamości społeczności lokalnej” i mogą być wpi­sane na listę produktów tradycyjnych.

Projekt AGROBANK: Platforma Innowacji Zasobów Genetycznych Roślin Użytkowych

Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (KCRZG) Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego (IHAR-PIB) jest jednostką, która jako jedna z największych w Europie odpowiada za przechowywanie w formie nasion ponad 75 tys. genotypów, w tym ważnych gospodarczo roślin użytkowych oraz ich sprawne udostępnianie dla społeczeństwa. Zapewnić to ma właściwie opracowany system zarządzania zasobami różnorodności roślin użytkowych, ze szczególnym uwzględnieniem odmian lokalnych i regionalnych w ramach projektu AGROBANK pt. „Stworzenie bioinformatycznego systemu zarządzania narodowymi zasobami genowymi roślin użytkowych oraz rozwój kapitału społecznego i gospodarczego Polski poprzez ochronę i wykorzystanie tych zasobów w procesie świadczenia usług doradztwa rolniczego”.

Projekt zapewni zwiększenie możliwości wykorzystania zasobów genetycznych roślin rolniczych poprzez właściwe zarządzanie powiązaną z nimi informacją dotyczącą procedur gromadzenia, przechowywania, waloryzacji, wiedzy tradycyjnej z nimi związanej, kompleksowego opracowywania danych i udostępniania z wykorzystaniem rozbudowanego systemu bioinformatycznego wspierającego Platformę Innowacji w zakresie Zasobów Genetycznych Roślin Użytkowych powołaną na rzecz rolnictwa zrównoważonego. System będzie wykorzystywany w procesie świadczenia usług doradztwa rolniczego przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie.

Opracowanie w ramach projektu aplikacji pod nazwą „wybór odmiany” umożliwi użytkownikowi wybór odmiany szczególnie rekomendowanej do uprawy w określonych przez niego warunkach środowiskowych. Będą to zarówno współczesne odmiany rekomendowane z listy odmian zarejestrowanych przez COBORU  jak i odmiany regionalne i tradycyjne do uprawy na mniejszym areale wraz z ich charakterystyką dostępną w bazie danych systemu KCRZG.

Kierunek rozwoju ekonomicznego związanego z produkcją rolniczą powinien być dostosowany do istniejących lokalnych uwarunkowań przyrodniczych; potrzeb i woli lokalnych społeczności oraz norm ekologicznych. Zakresy działań w sferze rolnictwa i działalności pozarolniczej na obszarach wiejskich obejmują:

• działalność rolniczą: tradycyjna produkcja rolnicza, alternatywna produkcja rolnicza (energia odnawialna, produkcja ekologiczna, ogrodnictwo specjalistyczne, produkcja zielarska), przetwarzanie na małą skalę produktów rolniczych i ich konfekcjonowanie (jako wartość dodana), handel produktami rolniczymi i środkami produkcji, produkcyjna obsługa rolnictwa, agroturystyka, pielęgnacja krajobrazu i usługi komunalne
• działalność pozarolniczą: przetwórstwo produktów rolnych, działalność rzemieślnicza, handel i transport, gastronomia, hotelarstwo, usługi ekologiczne, infrastruktura: techniczna, społeczna, ekonomiczna, produkcja energii odnawialnej, usługi mechaniczne, budowlane, rekreacyjne itp.

Prowadzenie kampanii społecznych oraz organizowanie wydarzeń o charakterze medialnym mających na celu przekonanie opinii publicznej do korzystania z opracowanych w ramach projektu AGROBANK rozwiązań zapewni to zrównoważony rozwój wsi bez ujemnego wpływu na bioróżnorodność, poprawiając warunki prowadzenia działalności gospodarczej i warunki życia na obszarach wiejskich, przy jednoczesnym  nienaruszaniu specyficznych zasobów wsi, do których zalicza się walory środowiska naturalnego, krajobraz wsi, tradycje i dziedzictwo kulturowe.

STARE ODMIANY ZBÓŻ NA ZIEMIACH POLSKICH

1. Pszenica zwyczajna „Ostka chłopicka”
2. Pszenica zwyczajna „Ostka pokucka”
3. Pszenica samopsza
4. Pszenica samopsza „Assirijsky Tondar”
5. Pszenica płaskurka „Bazylei”
6. Pszenica płaskurka „White Spring”
7. Pszenica płaskurka
8. Pszenica płaskurka „Vernol”
9. Pszenica płaskurka „May Emmer”
10. Pszenica płaskurka „Kahler Emmer”
11. Pszenica płaskurka „Dickson” 21023
12. Pszenica twarda „Arnautka”
13. Jęczmień jary „Orkisz”
14. Jęczmień jary „Putza”
15. Jęczmień jary „Kutnowski”
16. Jęczmień jary „Jarzec”
17. Owies „Przebój II”
18. Owies „Tatrzański”
19. Owies „Więcławicki jubileuszowy”
20. Owies „Puławski średniorychły”
21. Pszenica zwyczajna „Suska Jera”
22. Pszenica zwyczajna „Ordynatka”
23. Pszenica zwyczajna „Nagradowicka Niska”
24. Pszenica zwyczajna „Omega”
25. Pszenica zwyczajna „Alfa”
26. Pszenica zwyczajna „Ostka Glazewska”
27. Pszenica zwyczajna „Ostka Swieburczynska”
28. Jęczmień jary „E0359”
29. Jęczmień jary „Czarny Perciwala”
30. Jęczmień jary „Mazowiecki”
31. Jęczmień jary „Markowicki”
32. Jęczmień jary „Dluzewski”
33. Jęczmień jary „Polonez”
34. Jęczmień jary „odmiana lokalna – z Jasienia 2 rzędowy”
35. Jęczmień jary „odmiana lokalna – z Jasienia wielorzędowy”
36. Pszenica zwyczajna „Ostka Smolicka”
37. Pszenica orkisz „Wirtas”

Prace realizowane w ramach projektu AGROBANK pt. „Stworzenie bioinformatycznego systemu zarządzania narodowymi zasobami genowymi roślin użytkowych oraz rozwój kapitału społecznego i gospodarczego Polski poprzez ochronę i wykorzystanie tych zasobów w procesie świadczenia usług doradztwa rolniczego” źródło finansowania: NCBiR, nr projektu: Gospostrateg 1/394826/10/NCBR/2018.

Konsorcjum: Centrum Doradztwa Rolniczego (koordynator: Dyrektor Katarzyna Boczek), Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy (kierownik B+R: Prof. dr hab. Jerzy H. Czembor), Instytut Chemii Bioorganicznej PAN Poznańskie Centrum Superkomputerowo – Sieciowe oraz Fundację Kaleckiego.