Agrotechniczne metody zwalczania organizmów szkodliwych

Metoda agrotechniczna jest jedną z najważniejszych metod w zapobieganiu występowania organizmów szkodliwych. Zmieniając warunki bytowania roślin uprawnych, można korzystnie wpływać na ich życiowe procesy i na odporność

Integrowana ochrona roślin definiowana jest jako sposób ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi polegający na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, a szczególnie metod niechemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska.

Metody niechemicze ochrony roślin:

• agrotechniczne,
• mechaniczne i fizyczne,
• biologiczne,
• hodowlane.

Metoda agrotechniczna jest jedną z najważniejszych metod stosowanych w zapobieganiu występowania organizmów szkodliwych. Postępujące uproszczenia agrotechniczne prowadzą do wzrostu liczebności szkodników. Brak podorywek, stosowanie upraw bezorkowych oraz uproszczenia w płodozmianie roślin są czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo masowego wystąpienia pojawu szkodników. Przestrzeganie podstawowych zaleceń agrotechnicznych jest podstawą skutecznych programów zwalczania. Metoda agrotechniczna obejmuje: wybór lokalizacji pola ze względu na wymagania danej uprawy, typ gleby, stosowanie płodozmianu, zabiegi uprawowe, nawożenie, przygotowanie materiału siewnego, niszczenie chwastów, terminowy sprzęt i niszczenie resztek pożniwnych.

Lokalizacja uprawy

W planowaniu lokalizacji wybranej uprawy dużą rolę odgrywa rodzaj gleby, wystawa pola, a także położenie względem tzw. użytków ekologicznych (miedz, drzew, kęp roślinności wieloletniej, zbiorników wodnych), które są miejscem bytowania i żerowania wrogów naturalnych szkodników. Wiele owadów pożytecznych, w tym: chrząszcze biegaczowate, biedronki, złotooki, a także ptaki (sikorki, kosy, pliszki i rudziki), ograniczają występowanie szkodników: mszyc, gąsienic, motyli, śmietek i ślimaków. Masowe ich pojawy częściej występują na glebach lekkich i przewiewnych niż na glebach ciężkich. Występowaniu szkodników ciepłolubnych sprzyja także wystawa południowa pól.

Płodozmian

Jest to ważny zabieg agrotechniczny, który umiejętnie stosowany stanowi ważny element walki z agrofagami. Wpływa on bowiem w dużym stopniu na zmniejszenie liczebności szkodników, chwastów i chorób. W rolnictwie integrowanym preferowane są płodozmiany złożone z 3-5 gatunków roślin. Od wielu lat w polskim rolnictwie dominuje natomiast tzw. płodozmian ekonomiczny, czyli sieje się to, co opłacalne.

Unikanie uprawy w monokulturze i przestrzeganie dostatecznie dużej izolacji przestrzennej między tegoroczną i ubiegłoroczną plantacją znacznie ułatwia i zmniejsza koszty zwalczania organizmów szkodliwych. Usuwanie z pól chwastów i ich pozostałości ogranicza występowanie rolnic i innych szkodników glebowych. Odpowiednie następstwo roślin pozwala na ograniczenie stosowania sztucznych nawozów mineralnych ze względu na pozostawianie na polu niektórych składników mineralnych dla roślin następczych.

Racjonalne zmianowanie ogranicza także występowanie chorób przenoszonych na resztkach pożniwnych.

Wybór odmiany i termin siewu

W integrowanych programach ochrony niezmiernie ważne jest dobieranie do uprawy takich odmian, które są dostosowane do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych i są mniej podatne na agrofagi. Ważnym aspektem nowoczesnej technologii produkcji jest uprawa wyselekcjonowanych, odpowiednich dla danego obszaru odmian. Szeroki ich wachlarz pozwala na dokonanie selekcji i wyboru tych, które najlepiej sprawdzą się w danym regionie z racji swej plenności, mrozoodporności, ale także większej odporności na występujące tam szkodniki. Przy wyborze odmiany bardzo pomocne są Listy Zalecanych Odmian (LZO) opracowane przez Wojewódzki Zespół do Spraw Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego.

Na liczebność organizmów szkodliwych w uprawach wpływa także termin siewu. Z nasion wysianych w odpowiednim terminie uzyskuje się rośliny silniejsze, łatwiej regenerujące swoje tkanki, odporniejsze na czynniki szkodliwe. Opóźnienie siewu ozimin jesienią ogranicza liczebność ploniarki i niezmiarki. Zboża jare zaleca się siać możliwie wcześnie, aby zdążyły wyrosnąć do chwili pojawienia się organizmów szkodliwych.

Ważnym elementem ochrony roślin jest też odpowiednia ilość wysiewu. Nadmierne zagęszczenie roślin prowadzi do wzrostu wilgotności w łanie i zwiększa niebezpieczeństwo porażenia roślin przez septoriozy czy mączniaka.

Zabiegi uprawowe

Bardzo wiele gatunków szkodliwych spędza zimę w glebie i w tym czasie uzależnia się od zachodzących tam zmian. Stąd wynika duże znaczenie racjonalnej uprawy roli, w tym orki.

Najlepsze efekty w walce ze szkodnikami daje wczesna orka zimowa, poprzedzona podorywką. Z letnich orek bardzo dobre wyniki dają te, których pora wykonania pokrywa się ze stadium jaja lub poczwarki danego szkodnika, którego rozwój chcemy zahamować.

Głęboka orka niszczy znaczny procent pędraków, drutowców, gąsienic, rolnic, piętnówki kapustnicy, pachówki strąkóweczki, błyszczki jarzynówki, a także pchełek. Prawidłowo wykonana orka ogranicza także kontakt bezpośredni zarodników grzybów ze wschodzącymi roślinami następczymi. Niszczenie chwastów będących pożywieniem szkodników ogranicza występowanie takich organizmów niepożądanych jak: rolnice, śmietki, ślimaki.

W zwalczaniu chwastów dużą rolę odgrywa bronowanie. Do podstawowych narzędzi należą brony lekkie (chwastownik) bądź inne płytko działające narzędzia. W zbożach ozimych praktykowane są zabiegi zarówno podczas jesieni, jak i wiosny.

Agrotechnicznym elementem ograniczającym zachwaszczenie jest także mulczowanie. Zabieg ten najczęściej wykorzystywany jest podczas uprawy buraków cukrowych. Oprócz bezpośredniego zmniejszenia liczebności chwastów pozwala na wykonanie opóźnionego zabiegu glifosatem, co w praktyce czasami pozwala ograniczyć zwalczanie chwastów w burakach do dwóch zabiegów chemicznych.

Nawożenie

Ogólnie w ramach metod integrowanych zaleca się zrównoważone nawożenie. Terminy nawożenia dla poszczególnych upraw są różne. Należy jednak zwrócić uwagę, aby w miarę możliwości wykonywać je co pewien czas po chemicznych zabiegach zwalczania chwastów. Zrównoważone nawożenie prowadzi do zwiększenia energii wzrostowej roślin, a przez to do zmniejszenia stopnia ich uszkodzenia przez szkodniki. Nadmierne nawożenie azotem prowadzi do silnego wzrostu wegetatywnego, co powoduje, że „soczyste” tkanki roślin są częściej atakowane przez szkodniki. W takich warunkach częściej pojawiają się mszyce, przędziorki i czerwce. Stosowanie nawozów fosforowych i potasowych sprzyja silnemu krzewieniu się i rozwojowi tkanek mechanicznych, co utrudnia żerowanie szkodników o aparatach gębowych kłująco-ssących i gryzących.

Celem integrowanej ochrony roślin nie jest bezwzględna walka z organizmami szkodliwymi, lecz sterowanie ich liczebnością w sposób pozwalający do minimum ograniczyć ich wpływ na wysokość i jakość plonu

Agrotechniczne metody ochrony roślin nie są to metody tak spektakularne jak w przypadku chemicznej ochrony i są bardziej pracochłonne. Są jednak bardziej przyjazne dla środowiska, pozwalają również na ograniczanie częstotliwości i dawek stosowanych środków ochrony roślin. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że integrowana ochrona roślin polega na zwyczajnym, poprawnym gospodarowaniu, uwzględniającym zminimalizowanie stosowania środków ochrony roślin.

Marta Sofińska