Dobre odżywienie roślin fosforem poprawia wartość biologiczną i technologiczną plonów.
Zawartość fosforu w roślinie mieści się w granicach 0,1 do 0,5% suchej masy. Jego ilość zależy od gatunku, fazy rozwojowej i warunków wzrostu rośliny. Części generatywne tj. kwiaty, nasiona zawierają więcej fosforu aniżeli np. liście. Wyjątkowo dużo fosforu zawierają nasiona roślin strączkowych i oleistych.
Najwięcej fosforu przyswajalnego dla roślin (ruchomego) znajduje się w glebach o odczynie lekko kwaśnym (pH 5,0). Na glebach bardzo kwaśnych dochodzi do jego uwstecznienia czyli spadku zawartości jonów przyswajalnych. Jeśli gleba jest zasadowa wówczas powstają fosforany, które są trudno dostępne dla roślin.
Fosfor pobierany jest przez rośliny w postaci jonów HPO42- i H2PO4-. Rośliny nie pobierają przez cały okres wegetacyjny takiej samej ilości fosforu. Zboża najwięcej pobierają go w okresie rozwoju i dojrzewania kłosa, okopowe zaś w drugim i trzecim miesiącu wegetacji. Pobieranie przez rośliny fosforu ułatwiają jony NH4+ i Mg2+, natomiast jony NO3- działają antagonistycznie w stosunku do fosforu tzn. utrudniają jego pobieranie.
Dobre odżywienie rośliny fosforem od początku jej wegetacji, zgodnie z wymaganiami pokarmowymi wpływa na:
– aktywność biologiczną gleby, powodując lepsze wykorzystanie innych składników z gleby;
– ukorzenienie i krzewienie się roślin, czyli wyższe plony i mniejsze ich wahania;
– poprawę odporności roślin na niedobory wody, na choroby i wyleganie np. zbóż;
– większą odporność roślin na przymrozki i mrozy;
– ograniczone kumulowanie szkodliwych form azotu (np. azotanów) w roślinach i zapobiega ujemnym skutkom wysokich dawek azotu;
– prawidłowy i równomierny rozwój i dojrzewanie roślin;
– krótszy okres wegetacji, bardziej wyrównane dojrzewanie łanu, lepsze wypełnienie i zdolność do kiełkowania nasion;
– poprawę wartości biologicznej i technologicznej plonów, likwidując ujemne skutki nawożenia azotem, a przede wszystkim zwiększając efektywność jego działania.
Brak fosforu dostępnego w glebie powoduje:
– zahamowanie wzrostu łodyg i liści, karłowacenie roślin,
– zahamowanie procesu krzewienia się,
– słaby rozwój kwiatów; nie wytwarzają się prawidłowo nasiona,
– rozwój słabego systemu korzeniowego, korzenie są długie o czerwonawym zabarwieniu,
– zwalnia się proces ukorzenienia i krzewienia rośliny,
– ciemnozielone zabarwienie czasami niebieskozielone, przechodzące w fioletowe lub czerwone widoczne na liściach starych, dolnych,
– zmniejszenie odporności na suszę, obniżenie zdolności kiełkowania, wymarzanie,
– pogorszenie jakości technologicznej plonów.
Fosfor zawarty w nawozach fosforowych występuje w formie związków różnie rozpuszczalnych i dlatego dzielimy je na:
– rozpuszczalne w wodzie,
– rozpuszczalne w słabych kwasach organicznych,
– rozpuszczalne w mocnych kwasach mineralnych.
Najczęściej stosowane i najłatwiej dostępne nawozy fosforowe
Superfosfat pojedynczy (prosty) pylisty – otrzymuje się go poprzez traktowanie fosforytów i apatytów kwasem siarkowym. W nawozie jest ok. 18% fosforu w postaci P2O5, oraz 10% siarki i 20% wapnia.
Superfosfat pojedynczy (prosty) granulowany – granulki mają od 1 do 4 mm średnicy, zawierają ok. 19% fosforu w postaci P2O5. Jest łatwo rozpuszczalny w wodzie. Doświadczenia wykazały, iż daje lepsze wyniki niż superfosfat prosty pylisty, gdyż granulki mają mniejszą powierzchnię kontaktu z glebą aniżeli w postaci pylistej.
Superfosfat potrójny granulowany – nawóz ten występuje w postaci granulek aby nie dopuścić do jego zbrylenia. Stosuje się go bezpośrednio przed siewem lub sadzeniem roślin, aby zawarty w nim łatwo rozpuszczalny w wodzie fosfor mógł być w krótkim czasie pobrany przez rośliny.
Mączka fosforytowa – jest to drobno zmielona skała fosforytowa. Zawiera ona 29% fosforu w postaci P2O5. Jest nawozem niehigroskopijnym tzn. nie pochłaniającym wody i nie zbrylającym się. Pod działaniem kwasów zawartych w glebie przechodzi w formę łatwiej przyswajalną dla roślin. Z tego tez względu lepiej stosować go na glebach lekko kwaśnych lub zbliżonych do obojętnego. Po rozsianiu mączka fosforytowa powinna zostać przykryta glebą.
Mączka kostna – nawóz ten składa się ze zmielonych kości zwierzęcych. Zawiera ponad 20% fosforu w swym składzie. Stosuje się je przed siewem lub sadzeniem roślin, inne właściwości ma takie jak mączka fosforytowa.
Stanisław Samełko