Termin „organizacje pozarządowe” z definicji podkreśla ich niezależność od administracji publicznej, lecz równocześnie przez przyjęcie roli w życiu społecznym, określa się je jako „trzeci sektor”, obok pierwszego sektora (sektor publiczny) i drugiego sektora (sektor prywatny). Organizacje pozarządowe wyróżniają się tym, że działają non profit, tzn. ich działania nie są nakierowane na zysk, a ich działalność w dużej mierze bazuje na pracy ochotników, czyli wolontariuszy. Głównymi formami prawnymi organizacji pozarządowych w Polsce są stowarzyszenia i fundacje. Wobec tych podmiotów zamiennie używa się też często określenia z j. angielskiego NGOs (non-governmental organizations).
Spośród wszystkich typów organizacji pozarządowych to właśnie stowarzyszeń w województwie podlaskim rejestruje się najwięcej. Aby założyć stowarzyszenie, musi się zebrać przynajmniej 15 osób (członków założycieli).
Bezpłatna rejestracja odbywa się w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) w Białymstoku.
W 2012 roku w Polsce zarejestrowanych było ok. 72 tys. stowarzyszeń (nie licząc Ochotniczych Straży Pożarnych, których jest 16 tys.). Najmniej organizacji w stosunku do liczby mieszkańców zlokalizowano w świętokrzyskim, na Śląsku i na Podlasiu (ok. 2 tys.).
Najważniejsze dziedziny działań organizacji pozarządowych to: sport, turystyka, rekreacja, hobby, edukacja i wychowanie, kultura i sztuka, usługi socjalne, pomoc społeczna, rozwój lokalny i ochrona zdrowia.
Warto wspomnieć, iż prawie połowa organizacji pozarządowych ogranicza się tylko do własnej gminy lub powiatu.
Stowarzyszenia to organizacje, które potrzebują szeroko rozumianego wsparcia (materialnego i niematerialnego). Z drugiej strony to podmioty, które mają szerokie pole do współpracy z samorządem, biznesem, czy innymi organizacjami pozarządowymi.
Kolejnym ważnym terminem w zakresie organizacji pozarządowych jest tzw. działalność statutowa stowarzyszenia. Jest to działalność, która musi być zgodna ze statutem stowarzyszenia. Statut to dokument, taka „mini-konstytucja” stowarzyszenia, w której wymienione są cele jego działalności i sposoby ich realizacji. Stowarzyszenia co do zasady nie pozyskują środków dla zysku, lecz na cele statutowe.
Generalnie mówiąc, środki finansowe są potrzebne do tego, aby organizacja mogła po prostu normalnie funkcjonować. Głównym źródłem zasilania działalności organizacji pozarządowej są składki członkowskie. Są to obligatoryjne opłaty wnoszone przez członków NGO na rzecz swojej organizacji. Składki ustalane są przez daną NGO, a ich wysokość kształtuje się różnie. Oprócz składek, większe możliwości finansowania działań organizacji stwarzają dotacje. Dotacja, czy też grant to bezzwrotne wsparcie finansowe od danego darczyńcy/ instytucji grantodawczej na określony cel.
Środki finansowe w budżecie stowarzyszenia mogą posłużyć m.in. do rozwiązywania lokalnych problemów. W każdej małej ojczyźnie można zidentyfikować wiele takich problemów, które dotykają społeczność lokalną. Deficyty umiejętności, niewystarczający poziom wiedzy w danym zakresie, czy z drugiej strony braki środków trwałych, niedobory sprzętu, wyposażenia, czy wręcz samych pomieszczeń do spotkań członków organizacji – to wszystko to są te problemy, które mogą ograniczać pole działania NGO.
Poza szczeblem lokalnym, dotacje można pozyskiwać na szczeblu krajowym. Różne ministerstwa naszego kraju ogłaszają cyklicznie nabory na projekty, czyli na starannie zaplanowane przedsięwzięcia, mające na celu pozyskanie dofinansowania, czy też bezzwrotnej pomocy finansowej. Na dotacje ministerialne składają się przeważnie środki z Unii Europejskiej.
I tak, dzięki pozyskanym z projektów środkom można np. zagospodarować wolny czas dzieciom i młodzieży w świetlicy, organizując zajęcia tematyczne, naukę języka obcego itp. Można też prowadzić integrację międzypokoleniową, czyli spotkania seniorów z młodszymi mieszkańcami w obrębie jednej albo kilku miejscowości, umożliwiając przekazywanie tradycji, dawnych obrzędów, naukę ginących zawodów, czy starych pieśni, tańców albo receptur kulinarnych. Posiadając środki w swoim stowarzyszeniu można wzmacniać potencjał wewnętrzny samej organizacji poprzez dokształcanie, szkolenia ustawiczne władz i członków stowarzyszenia.