Orkisz pszenny (Triticum spelta) był gatunkiem zboża popularnym w średniowieczu, a w czasach współczesnych spotykany jedynie w górzystych okolicach Szwajcarii, Hiszpanii, Niemiec. Obecnie jest uprawiany coraz częściej w gospodarstwach ekologicznych Europy.

Orkisz posiada kłos ościsty lub bezostny, człony osadki kłosowej długości 6-8 mm, w kłosku zazwyczaj 2 ziarna. Dotychczas uprawiane odmiany orkiszu nie wymłacały się. Obecnie w Polsce trwają prace hodowlane nad nowymi odmianami tego gatunku, które w 80-90% wymłacają się podczas zbioru kombajnowego.

Ziarno orkiszu zawiera duże ilości białka, błonnika, nienasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, witamin i biopierwiastków. Gatunek ten w chwili obecnej budzi duże zainteresowanie wśród konsumentów a w związku z tym rolników, hodowców roślin i technologów żywności. Tak duża popularność wśród konsumentów wynika z opisów w literaturze, która podaje właściwości lecznicze orkiszu. Ma on posiadać właściwości krwiotwórcze i budujące mięśnie. Jest pomocny przy zmęczeniach, alergiach i zaburzeniach przemiany materii oraz obniża poziom cholesterolu. Może również wspomagać leczenie chorób nowotworowych.

Pszenica orkisz cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród rolników również dlatego że jest możliwość uprawy tej rośliny w warunkach ekstensywnych szczególnie w gospodarstwach ekologicznych. Jest odporny na choroby i nie wymaga stosowania fungicydów.

Gatunek ten nie był dokładnie poznany pod kątem wymagań agrotechnicznych w tym sposobu i głębokości siewu. W latach 2005-2006 Dział Technologii Produkcji i Doświadczalnictwa PODR w Szepietowie przeprowadził 2 doświadczenia w których siew orkiszu w ilości 160 kłosków na ha wykonany był 3 sposobami:
1. siewnikiem na głębokość 5 cm
2. pod kultywator na głębokość 10 cm
3. pod pług na głębokość 15-18 cm.

Doświadczenie założono w gospodarstwie ekologicznym Kazimierza Kopacza we wsi Taraskowo, gm. Wizna, na glebie kompleksu żytniego dobrego. W roku 2005 uzyskano podobne plony kłosków przy trzech różnych sposobach siewu (wyniki w tabeli). Natomiast w 2006 r. najniższy plon uzyskano na obiekcie z siewu pod pług. W obu latach prowadzenia doświadczeń na obiektach z płytszym siewem (siewnikiem i pod kultywator), obsada kłosków była wyższa o około 30-35% w stosunku do siewu pod orkę płytką. Po wykłoszeniu obserwowano większą długość kłosów na poletkach, gdzie siew wykonano pod pług i w efekcie liczba kłosków w kłosie na tym obiekcie była wyższa o 4,0-5,5 szt. (około 30%) w porównaniu z pozostałymi obiektami. W doświadczeniach założonych we wrześniu 2006 roku zwiększono wysiew kłosków do 200 kg na ha.

Dużym sukcesem, w hodowli nowych odmian pszenicy orkisz, może się poszczycić SHR Strzelce. Ziarno nowych odmian wymłaca się prawie całkowicie co czyni je bardziej atrakcyjnym w produkcji. Duże zainteresowanie orkiszem rolników, również tych gospodarujących konwencjonalnie, powoduje potrzebę poznania wymagań agrotechnicznych tego gatunku odnośnie dawek nawożenia azotowego, terminu jego stosowania jak również gęstości siewu. Doświadczenia uwzględniające te wszystkie czynniki zostały założone jesienią 2006 r. przez PODR w Szepietowie w rejonach Łomży i Sokółki, a ich wyniki zostaną poznane i opublikowane w przyszłym roku.

Jerzy Kuźmicki