Proso – zapomniane zboże?

kwi 14, 2020

Proso znane jest od setek lat. Z jego ziarna wytwarza się kaszę jaglaną, która zawiera dużo łatwo przyswajalnego białka, wysoką zawartość witamin z grupy B i mikroelementów. Ziarno prosa nie zawiera glutenu i może być wykorzystywane w diecie bezglutenowej. Ze względu na swoje właściwości preferowana szczególnie dla osób chorych na celiakię. Oprócz kaszy jaglanej proso można wykorzystywać do produkcji spirytusu, piwa, skrobi i cukru gronowego. Można ją także wykorzystywać na paszę, a słoma i plewy prosa dorównują sianu średniej jakości. Wartość paszowa słomy jest wyższa niż pozostałych zbóż. Niektóre gatunki prosa mogą być także uprawiane na zielonkę.

Proso jest rośliną samopylną, ale często bywa też zapylane przez owady. Potrzebuje wysokiej temperatury i dobrego nasłonecznienia, aby zwiększyć płodność kwiatków.
Średnie plony prosa w Polsce kształtują się w granicach 2,7 t/ha. Jednak doświadczenia przeprowadzone przez IUNG PIB w Puławach wykazały wyższy potencjał plonowania na poziomie 3,0-4,0 t/ha.
Proso posiada wiązkowy system korzeniowy, który w warstwie gleby zalega na głębokości około 40-50 cm, a pojedyncze korzenie sięgają do metra. To powoduje, że proso w stosunku do pozostałych gatunków zbóż lepiej znosi warunki suszowe.
Wymagania klimatyczno-glebowe
Proso jest rośliną o wysokich wymaganiach termicznych i świetlnych. Do kiełkowania potrzebuje temperatury w granicach 8-10oC, natomiast w okresie wegetacji zahamowuje wzrost przy temperaturze poniżej 15oC. Jest wrażliwa na późne przymrozki majowe. Okres wegetacji wynosi 80-115 dni, jednak ostateczny termin zbioru uzależniony jest od czynników takich jak np.: odmiana, występujące warunki klimatyczno-glebowe czy nawożenie.
Proso nie ma dużych wymagań, jeśli chodzi o gleby. Należy unikać uprawy na glebach ciężkich, zimnych i podmokłych. Dobrze się udaje na glebach lżejszych i niezachwaszczonych. Przy uprawie na glebach kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego daje wyższe plony. Na pozostałych kompleksach żytnich można uzyskać zadowalające efekty pod warunkiem zachowania wysokiej kultury gleby i dostatecznej zasobności w wodę.
Stanowisko w zmianowaniu
Dla prosa najlepszymi przedplonami są rośliny strączkowe i motylkowe drobnonasienne, a także okopowe na oborniku. Z uwagi na późniejszy termin siewu proso może być uprawiane również po poplonach ozimych, np. po życie. Stanowisko pod proso powinno być zasobne w składniki pokarmowe i dobrze odchwaszczone.
Uprawa roli
Mechaniczne zabiegi pielęgnacyjne zależą od rodzaju przedplonu. Gdy mamy do czynienia ze zbożami lub motylkowatymi należy przeprowadzić po zbiorze podorywkę. Następnie w celu zniszczenia chwastów krótkotrwałych i rozłogowych wykonać zabieg kultywatorowania z bronowaniem. Przed zimą należy wykonać orkę a wiosną po obeschnięciu pola zaleca się włókowanie celem ograniczenia parowania wody i przyspieszenia kiełkowania nasion chwastów. Po zbiorze okopowych i niekiedy strączkowych można ograniczyć się do wykonania orki. Wiosenne zwalczanie chwastów odbywa się za pomocą bronowania. Ilość zabiegów powinna być uzależniona od stanu zachwaszczenia pola. Przed siewem należy glebę doprawić kultywatorem lub płytką orką połączoną z bronowaniem. Nasiona prosa są bardzo drobne, dlatego pole przed siewem powinno być wyrównane i bez brył. Dobrze jest to zrobić wałem gładkim lub kolczatką.
Nawożenie
Proso słabo wykorzystuje składniki pokarmowe z nawozów pochodzenia organicznego z uwagi na krótszy okres wegetacji. Dlatego wymaga zastosowania wyższych dawek nawozów mineralnych. Preferuje odczyn zbliżony do obojętnego (pH 6,0-6,5). Jeśli zaistnieje taka potrzeba, to wapnowania gleby należy dokonać po zbiorze przedplonu według zaleceń nawozowych.
Nawozy fosforowe i potasowe należy zastosować w całości przed siewem, najlepiej przed zabiegami mieszającymi glebę jak kultywatorowanie. Nawożenie azotem zaleca się stosować w dwóch dawkach: 50-60% przedsiewnie, a pozostałą część w fazie krzewienia po odchwaszczeniu. Dawki nawozów mineralnych zamieszczono w tabeli.
Tabela: Dawki nawozów mineralnych

Składnik pokarmowy
Dawka w kg/ha
Gleby zasobne w składniki pokarmowe i dobry przedplon
Gleby o niskiej zawartości składników pokarmowych i słaby przedplon
N
40-50
80-140
P2O5
36-54
50-90
K2O
40-60
60-100
Stosunek N:P:K
1:1:1
1:0,7:0,8

Siew i dobór odmian
W Krajowym Rejestrze nie figuruje żadna odmiana prosa (dane z 18.02.2020 r.). Dwie odmiany: Gierczyckie i Jagna były zarejestrowane do 30 kwietnia 2004. Odmiany te są dotychczas zachowywane i materiał siewny znajduje się w ofercie firm. Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego zachowuje odmianę Gierczyckie, natomiast Hodowla Roślin Smolice – Jagnę.
Termin siewu prosa przypada na okres 15-25 maja. Wcześniejsze siewy wydłużają wschody i sprzyjają nadmiernemu zachwaszczeniu plantacji. Ponadto istnieje ryzyko uszkodzenia przez przymrozki. Zbyt późne siewy skracają okres wegetacji, co niekorzystnie wpływa na wypełnienie i dojrzewanie ziarna.
Norma wysiewu dla odmiany Gierczyckie, przy zachowaniu rozstawy rzędów co najmniej 25-30 cm, wynosi 15-25 kg/ha a dla odmiany Jagna 8-10 kg. Zbyt rzadkie siewy sprzyjają zachwaszczeniu, natomiast zbyt gęste zwiększają wyleganie. Głębokość siewu na glebach cięższych wynosi 1-2 cm, zaś na lżejszych 3-4 cm.
Ochrona roślin
Metody agrotechniczne mają szczególne znaczenie w ograniczaniu agrofagów i wpisują się w założenia integrowanej ochrony roślin. W przypadku przekroczenia progu ekonomicznej szkodliwości uzasadnione jest podjęcie chemicznej metody zwalczania. W celu określenia faktycznego zagrożenia plantacji ze strony agrofagów należy systematycznie dokonywać lustracji pól.
Zwalczanie chwastów
Stosowanie herbicydów w prosie jest ograniczone do zwalczania chwastów dwuliściennych. Gatunek ten jest wrażliwszy na herbicydy w porównaniu do pozostałych gatunków zbóż. Niezastosowanie środka na chwasty we właściwym terminie powoduje uszkodzenie rośliny uprawnej i opóźnia jej rozwój. Bardzo ważnym elementem w walce z chwastami jest przygotowanie stanowiska pod zasiewy wolnego od chwastów jednoliściennych, a zwłaszcza chwastnicy jednostronnej. Chwasty te stanowią dużą konkurencję dla rośliny uprawnej i są trudne w zwalczaniu.
Jeśli chodzi o chwasty dwuliścienne to szczególnie uciążliwa potrafi być komosa biała.
Przy pielęgnacji zasiewów prosa istotnego znaczenia nabiera walka z chwastami w początkowych fazach rozwoju rośliny uprawnej. Zaniedbanie metody chemicznej lub mechanicznej zwalczania chwastów może przed zbiorem utrudnić zbiór prosa i zwiększyć wilgotność zebranego ziarna.
Z uwagi na późniejszy termin siewu prosa wydłuża się czas przedsiewnego mechanicznego zwalczania chwastów poprzez bronowanie pola. Taka praktyka pozwala zwalczać chwasty wieloletnie, bardzo uciążliwe jak np. mlecze, ostrożeń polny czy powój polny.
Gdy wschody prosa się wydłużają a gleba jest zaskorupiona, wskazane jest przedwschodowo zastosowanie bronowania pola broną średnią. Po wzejściu roślin zwalczanie chwastów wykonuje się za pomocą pielników wielorzędowych. Ilość zabiegów uzależniona jest od stanu zachwaszczenia pola. Zaleca się, aby pierwszy zabieg wykonać w fazie 2-3 liści prosa a następne po okresie 14 dni. Powyższe działania należy podejmować do czasu zakrycia międzyrzędzi.
Zwalczanie chorób
Zagrożenie chorobami w uprawie prosa jest stosunkowo niewielkie. Najczęściej mamy do czynienia z występowaniem zgorzeli siewek, głowni prosa czy fuzariozy wiech. Występowanie agrofagów można ograniczać poprzez właściwe przygotowanie gleby. Szybkie wschody prosa i zasobność w składniki pokarmowe powodują zwiększoną odporność roślin na porażenie. Wskazane jest także stosowanie zdrowego materiału siewnego.
Zwalczanie szkodników
Zagrożenie ze strony szkodników w uprawie prosa nie jest duże. Niemniej jednak zmiany klimatyczne, stopniowy wzrost areału czy uproszczone technologie uprawy z czasem mogą być przyczyną zwiększonej presji ze strony szkodników.
Szczególnie niebezpieczna jest omacnica prosowianka, a zwłaszcza jej postać larwalna. Zwalczanie polega na wykonaniu głębokiej podorywki i orki zimowej, stosowanie siewów w III dekadzie maja oraz niszczeniu chwastów grubołodygowych.

Aktualnie zarejestrowane środki ochrony roślin dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Należy je stosować zgodnie z etykietą instrukcją środka zamieszczoną na opakowaniu.
Zbiór
Okres zbioru prosa przypada na okres trzeciej dekady sierpnia i pierwszej września. Ze względu na nierównomierność dojrzewania jest bardzo podatne na osypywanie, dlatego bardzo ważne jest uchwycenie optymalnego terminu zbioru. Przyjmuje się, że zbioru kombajnem dokonuje się, gdy nasiona w całej wiesze są w pełni dojrzałe.
Proso można zbierać również przy pomocy żniwiarki, a następnie ścięte rośliny pozostawia się na polu dla przeschnięcia zielonych łodyg. Gdy rośliny przeschną na pokosach, to można je wiązać w snopy lub młócić kombajnem. Jeżeli skoszone rośliny zwozimy z pola, to należy szybko młócić ponieważ słoma łatwo zagrzewa się i pleśnieje.
Po zbiorze nasiona należy dosuszyć do wilgotności 15%. Ziarno dosuszać można w suszarni lub przechowywać w warstwie około 10 cm i codziennie szuflować do momentu uzyskania właściwej wilgotności.

Krzysztof Zawojski
PODR Szepietowo

Źródło:
1. Technologie Produkcji Roślinnej. Podręcznik dla techników rolniczych, PWRiL, Warszawa, s. 85
2. Hołubowicz-Kliza G., Uprawa prosa. Instrukcja upowszechnieniowa nr 170, Wydaw. IUNG-PIB, Puławy 2010
3. Metodyka integrowanej ochrony prosa dla producentów, IOR-PIB, Poznań 2014
4. Wyszukiwarka środków ochrony roślin – zastosowanie,

Skip to content