Dyrektywa 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego zwana „Dyrektywą Azotanową” (Dz.U. WE L 375, z 31.12.1991, str. 1 artykuły 4 i 5)

Celem dyrektywy azotanowej jest:

Zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych, oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu.

Osiągnięcie tego celu wymaga podjęcia przez państwa członkowskie działań, w efekcie których dopływ azotanów zostanie ograniczony, a w szczególności:

1. Wyznaczenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych,
2. Sporządzenia wykazu obszarów szczególnie narażonych (OSN)
   na zanieczyszczenie azotem pochodzenia rolniczego (co najmniej raz na 4 lata),
3. Sporządzenia programów działań dla obszarów szczególnie narażonych,
4. Powiadomienia Komisji Europejskiej o wyznaczeniu obszarów,
5. Stworzenia programów monitorowania stanu zanieczyszczenia wód azotem   oraz oceny skuteczności wprowadzonych programów działań,
6. Stworzenia zbioru zasad dobrej praktyki rolniczej.

Każde państwo członkowskie wyznacza na terytorium swojego kraju obszary, gdzie wody zostały zanieczyszczone związkami azotu ze źródeł rolniczych lub gdzie istnieje takie zagrożenie.

Wyznaczonym obszarem może być: terytorium całego kraju, np. w Danii, Austrii, Irlandii, Niemczech, Finlandii czy Holandii lub jego część, np.: we Włoszech, Grecji, Belgii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, Szwecji, Polsce.

Wdrażanie dyrektywy azotanowej w Polsce

Wdrażanie dyrektywy azotanowej w Polsce odbywa się poprzez zapisy ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012r., poz.145, tekst jed.) zgodnie, z którymi Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej:

1. Określa wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (art.47ust.3),

2. Opracowuje dla każdego obszaru, program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (art.47ust.7).

Etapy realizacji Dyrektywy Azotanowej w Polsce

I etap miał miejsce w latach 2004 – 2008

II etap – w latach 2008 – 2012

Obecnie rozpoczął się w Polsce III etap realizacji dyrektywy azotanowej, który będzie trwał do 2016.

Materiał wyjściowy do określenia OSN na lata 2012-2016 stanowiła ekspertyza pt. „Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego” opracowana przez IUNG w 2011 r.

Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie rozporządzeniem Nr 14/2012 z dnia 8 października 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego. z dn. 16 października 2012 r., poz. 2982) określił następujące wody powierzchniowe położone na terenie województwa podlaskiego jako wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych wskazane jako jednolite części wód powierzchniowych, zwane dalej JCWP:

Lp.	JCWP (rzeczne/jeziorne)	kod JCWP	średnie stężenie azotu azotanowego w okresie pomiarowym  za lata 2007-2009*
1	Awissa	PLRW20001726157499	5,15 mg N-NO3/l;
2	Brok do Siennicy	PLRW2000172667649	8,760 mg N-NO3/l;
3	Brok od Siennicy do ujścia	PLRW200019266769	8,483 mg N-NO3/l;
4	Jabłonka	PLRW200017263429	8,847 mg N-NO3/l;
5	Liza	PLRW200017261549	4,000 mg N-NO3/l;
6	Nurzec od Siennicy do ujścia	PLRW20001926669	5,256 mg N-NO3/l;
7	Ślina od Rokitnicy do ujścia	PLRW2000192619499	7,292 mg N-NO3/l.

*(norma 2,2 mg N-NO₃/l)

W zlewniach tych wód, na powierzchni 43 591,32 ha, wyznaczono trzy obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzenia rolniczego, zwane dalej OSN, z których należy ograniczyć odpływ azotu ze źródeł rolniczych do w/w wód,

OSN obejmują 167 obrębów geodezyjnych określonych w załączniku Nr 1 do rozporządzenia w tym: 125 w powiecie wysokomazowieckim, 35 w powiecie zambrowskim i 7 w powiecie białostockim .

Kontrolą przestrzegania określonych w Programie działań obowiązków nałożonych na rolników zajmą się inspektorzy Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska. Ponad to przypominam, że przestrzeganie Programów działań zatwierdzonych na OSN, wchodzi w zakres kontroli norm i wymogów wzajemnej zgodności prowadzonych przez inspektorów ARiMR. Stwierdzenie niezgodności przez ARiMR oznacza obniżenie wszystkich płatności obszarowych, z których rolnik w danym roku korzysta.

Ministerstwa Rolnictwa sprowadza powyższe ograniczenie jedynie do gospodarstw korzystających z płatności za pakiet 1: rolnictwo zrównoważone na powierzchni powyżej 100 ha. Ponieważ od 1 marca 2013 r. rolnicy gospodarujący na powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych na OSN będą mieli obowiązek posiadania planu nawożenia oraz bilansu azotu, płatności za realizację pakietu 1 będą mogli otrzymać tylko do powierzchni 100 ha. Rolnik, dla którego takie rozwiązanie nie okaże się wystarczające, będzie mógł zakończyć swoje 5-letnie zobowiązanie bez sankcji.

Małgorzata Wróblewska